20. Yüzyıl Felsefesi "Çağdaş"

Çağdaş felsefe, yakın zaman diliminde yaşayan, çağın gereği gibi düşünen ve çağın gerektirdiği donanımlara sahip olan kişilerin oluşturduğu felsefi akımdır. 20. yüzyıl felsefesinin temel özellikleri ve problemleri şunlardır:

• Felsefe artık belli bir coğrafyanın egemenliğinde değil, tüm dünyayı kapsayan bir yapıdadır
• Bazı bilim alanları felsefeden ayrılıp bağımsız disiplinlere dönüşmüştür
• yüzyıl sonlarında neredeyse tüm filozoflar üniversite çatısı altında çalışmaya başlamıştır

Hegel'in felsefi anlayışında:

• "Gerçek olan akılsal, akılsal olan gerçektir"
• Akıl ile ulaşılabilen her şey gerçektir
• Varlığın ne olduğunu açıklamak felsefenin görevidir

Auguste Comte'un görüşleri:

• İnsanlık teolojik ve metafizik dönemleri geride bırakıp Pozitivist döneme girmiştir
• Olgusal olmadığı için metafiziği reddeder
• Üç Hal Yasası Kuramı: Teolojik hal: Olayları din ile açıklama Metafizik hal: Olayları doğaüstü güçlerle açıklama Pozitivist hal: Olayları akıl ve bilimle açıklama

Önemli Kavram: Pozitivizm, yalnızca gözlemlenebilir ve ölçülebilir olguları kabul eden, metafizik açıklamaları reddeden felsefi bir yaklaşımdır. Comte'a göre bilimsel bilgiye ulaşmanın tek yolu budur.

Hegel ve Comte'un görüşleri birbirine zıttır çünkü Hegel'e göre akılla ulaşılan her şey gerçekken, Comte için yalnızca olgusal olan gerçektir.

Çağdaş Felsefenin Özellikleri ve Akımları

Çağdaş felsefenin öne çıkan özellikleri:

• Felsefenin problemlerine yeni yaklaşımlar getirilen bir dönemdir
• Felsefenin yeni yöntemler kazandığı dönemdir
• Felsefede uzmanlaşma söz konusudur
• Felsefede yeni akımlar ortaya çıkmıştır
• Bilim felsefesi akımının kurulduğu dönemdir

Çağdaş felsefenin temel problem ve akımları:

• Gerçeklik-Görünüş Sorunu → Fenomenoloji
• Yorum Sorunu → Hermeneutik
• Varoluş ve Öz Sorunu → Varoluşçuluk
• Değişim Sorunu → Diyalektik Materyalizm
• Metafizik Bilgi Sorunu → Mantıksal Pozitivizm
• Varlık Sorunu → Yeni Ontoloji

Fenomenoloji ve Gerçeklik-Görünüş Sorunu

Husserl'e göre bilim, nesnelerin özünün bilgisinin bilinmesini, yani onların anlamlarının bulunmasını sağlar.

Fenomenoloji, insanın doğrudan duyularına konu olan fenomenleri $olguları, olayları$ mantıksal olarak betimleyen yöntemdir.

Önyargılar, gerçeklere ulaşmamızı engeller. Husserl, bu önyargıları paranteze almaktan bahseder:

• Teori ile ilgili önyargılar → Toplumsal yaşantı ve önyargılardan kurtulmak
• Varoluş ile ilgili önyargılar → Nesnelerin varlığından şüphe duymamak
• "İde"lerle ilgili önyargılar → Nesneleri renk ve şekil gibi özelliklerden arındırmak

Anahtar Kavram: Fenomenoloji, özlere ulaşmak için fenomenleri $görünüşleri$ inceleyerek gerçekliği anlamaya çalışan felsefi bir yöntemdir. Husserl'in paranteze alma yöntemi, özlere ulaşmak için önyargılardan kurtulmayı amaçlar.

Çağdaş Felsefenin Akımları (Devam)

Hermeneutik ve Yorum Sorunu

Hermeneutik, insanın söz ve eylemlerinin oluşturduğu ürün ve yapıların anlamına yönelik yorumlama sanatıdır. Yorum yapmak, doğru ya da yanlış olabilir.

• Yorum sorunu ilk defa din alanında ortaya çıkmıştır: Kutsal metinlerin yorumlanması Peygamber söz ve davranışlarının yorumlanması

Yeni Ontoloji ve Varlık Sorunu

Hartmann'a göre:

• Felsefedeki problemli durumlar metafizik konulardır
• Mantıksal açıdan doğru olan her durum her zaman gerçeği vermez $metafiziğin olgusal olmadığına dikkat çekiyor$
• Felsefede mantığa dayalı yöntemlerin çalışmaları yetersizdir
• Ontolojiye kesinlikle ihtiyaç vardır
• Varlıkların kendi yapısında kategorik ilişkilerin incelenmesi gerekir

Hartmann'ın varlık anlayışı:

• Varlık madde ve ruhtan oluşur
• Ruhun en önemli yanı düşünmesidir
• Bilginin oluşumunda düşünülen varlığın payı önemlidir

Varoluşçuluk ve Varoluş-Öz Sorunu

Varoluşçuluk, bilimsel bilginin en ideal bilim şekline karşı, insanın varoluşunun bu şemaya sıkıştırılamayacağını savunur. Özgürlük, seçim yapma, varlığın anlamı ve varoluş-öz sıralaması gibi konulara odaklanır.

Kierkegaard:

• Bireyin önemini azalttığı için Hegel'i eleştirir
• İnsanın temel sorunu bilgi ve bilmek değil, varoluşun kendisidir
• İnsanın seçim yapabilmesi özgür olmasındandır, fakat sonuçlarına katlanmalıdır → Sorumluluk

Temel Kavram: Ontoloji, "varlık bilimi" olarak da bilinen, var olan şeylerin doğasını ve temel kategorilerini inceleyen felsefe dalıdır. Hartmann'ın yeni ontolojisi, varlığı hem maddi hem de ruhsal boyutlarıyla ele alır.

Çağdaş Felsefe Akımları ve Düşünürler

Varoluşçuluk (Devam)

Nietzsche:

• Aydınlanma ile biçimlenen modern insanı eleştirir
• Modern insanın değerlerinin dayandığı ilkeleri sorgulamıştır
• İnsan, toplumu ve kendini aşmalıdır
• Aşma sürecinin kendisi anlamlıdır

Jaspers:

• Modern dünyanın düşünce yapısı ile materyalist ve idealist felsefenin varlığı açıklamada yetersiz kaldığını düşünür
• Bilimler, insanın varoluşunu açıklayamaz
• Felsefe, insanın öznel bir varlık olduğunu ve varoluşunu açıklayabilir

Sartre:

• "Varoluş özden önce gelir"
• İnsan doğuştan belirlenmiş bir öze sahip değildir
• Özgürce yaptığımız seçimlerle özümüzü oluştururuz
• İnsan yaptıklarından sorumludur

Diyalektik Materyalizm ve Değişim Sorunu

Marx ve Engels, Hegel'in diyalektiğinin baş aşağı olduğunu söyler. Onlara göre tez aşaması idealist değil, maddeden başlamalıdır.

Engels:

• Doğayı ve değişimini açıklamaya çalışır
• Düşünce ve doğa uyumludur, düşünce doğadan farklı değildir
• Düşünce, doğanın yasalarına göre şekillenir

Marx:

• Maddi unsurlar alt yapıyı, siyasi unsurlar üst yapıyı oluşturur
• Alt ve üst yapı birbirini etkileyerek yeni ekonomik sistemler oluşturur
• Üretim araçlarına sahip değilsek, satabileceğimiz tek şey emektir
• Kapitalizmi eleştirir

Önemli Karşılaştırma: Hegel'e göre değişimin kaynağı idea $tin$ iken, Marx'a göre değişimin kaynağı madde ve maddi çelişkilerdir. 20. yüzyıl felsefesinin temel problemlerinden biri olan değişim sorunu, diyalektik materyalizmde toplumsal ve ekonomik süreçler üzerinden ele alınmıştır.

Çağdaş Felsefe Akımları (Devam)

Mantıksal Pozitivizm ve Metafizik Sorunu

Mantıksal Pozitivistler $aynı zamanda "Viyana Çevresi" olarak da bilinir$:

• Moritz Schlick gibi düşünürler tanrının olmadığını savunurlar
• Deney ve gözlem alanının dışında kalan önermeleri anlamsız kabul ederler
• Amaçları, metafizik önermeleri diğer önermelerden ayırmaktır
• Bu önermelerin olgusal değil, mantıksal olduğunu düşünürler

Carnap'a göre metafiziksel önermeler "sözde önermeler"dir.

Mantıksal Pozitivizme Eleştiriler:

Karl Popper:

• Mantıksal pozitivizme ilk ciddi eleştiriyi getirmiştir
• Bilim, kesin olduğu iddia edilen tümevarıma dayanamaz
• Tümevarımla kurulan bilimsel bir kuramın deneysel olarak kesinliği kurulamaz

Thomas Kuhn:

• Kilit kavramı "paradigma"dır
• İnsanların etkinliğini onların toplumsal ve kişisel yargıları oluşturur
• Paradigma: Bir dönemde geçerli olan bilim insanlarının benzer siyasi, felsefi, dini, ahlaki, toplumsal vb. ortak görüşlerine dayanan bilim anlayışı
• Paradigma değiştikçe, bakış açısı da değişir

Temel Kavram: Epistemoloji $bilgi kuramı$, bilginin doğası, kaynağı, sınırları ve geçerliliğini inceleyen felsefe dalıdır. Mantıksal pozitivizm, metafizik bilgi sorununa yaklaşırken, bilginin yalnızca gözlemlenebilir ve doğrulanabilir olgulardan elde edilebileceğini savunmuştur.

Türkiye'de Felsefe Düşüncesine Katkısı Olan Felsefeciler

Hasan Ali Yücel:

• Milli Eğitim Bakanı olarak görev yapmıştır
• Hürriyet, eğitim ve hümanizm üzerine çalışmıştır
• Hürriyetin insan ve toplum için bir ideal olduğunu savunmuştur
• Hürriyet olmayan yerde insan karakterinin gelişemeyeceğini belirtmiştir
• Hürriyetin, insanın kendi kendine düşünebilmesi ile gerçekleşeceğini ve eğitim sayesinde yayılacağını düşünmüştür

Nusret Hızır:

• Metafizik ve felsefe alanında çalışmıştır
• Felsefe ve bilim gibi sistemli insan faaliyetlerinin kendine özgü dili ve kavramları olduğunu savunmuştur
• Bilim felsefesi ve mantıksal pozitivizm üzerine dersler vermiştir

Hilmi Ziya Ülken:

• İnsanı tanrısal bir varlığa bağlar
• Türk ve İslam düşüncesi üzerine çalışmıştır
• İki tür varlık olduğunu savunur: sonlu ve sonsuz

Takiyettin Mengüşoğlu:

• Ahlak, etik, estetik alanlarında çalışmıştır
• Ontoloji ve fenomenoloji üzerine katkıları vardır
• "Cumaya gitmek antropolojik, Allah için yapıldığında ise ontolojik" bir eylemdir düşüncesini savunmuştur

Macit Gökberk:

• Kültürel gelişim için felsefenin yayılması gerektiğini savunmuştur
• Toplum çıkmaza girdiğinde felsefenin yol gösterici olduğunu belirtmiştir

Önemli Not: Türkiye'de çağdaş felsefe, Batı felsefesindeki akımlardan etkilenmekle birlikte, kendi özgün sorunlarını da ele almıştır. 20. yüzyıl Türk filozoflarının çoğu, felsefeyi toplumsal dönüşümün ve kültürel gelişimin bir aracı olarak görmüştür.