Bilgi ve İnanç

İslam dininde bilgi edinmenin üç temel yolu vardır: akıl, doğru haber ve sağlam duyu organları. Bu üç kaynak birbirini tamamlar ve doğru bilgiye ulaşmamızı sağlar.

Selim akıl, herhangi bir olumsuzluktan etkilenmeyen, yaratılıştaki temizliğini koruyan ve insanın doğru karar vermesini sağlayan akıldır. İslam dini, aklı kullanmaya büyük önem verir ve aklın dini anlamadaki rolü çok değerlidir.

Doğru (sadık) haber, vahiy ve peygamberlerden gelen bilgileri içerir. Bu bilgiler iki türlüdür: Mütevatir haber (yalan üzere birleşmeleri mümkün olmayan toplulukların aktardığı bilgiler) ve peygamberden gelen haberler.

Not: Taklidî iman yerine tahkikî imana ulaşmak için bilgi, araştırma ve kavrama şarttır. Tahkikî imana sahip olan kişi evreni ve yaratılışı inceler, dinin hükümleri hakkında bilgi sahibi olur, böylece imanı sağlam temellere dayanır.

İslam'da doğru bilginin (yakîn) üç aşaması vardır: İlme'l-yakîn (habere dayalı kesin bilgi), ayne'l-yakîn (duyularla elde edilen kesin bilgi) ve hakka'l-yakîn (bir şeyi bizzat yaşayarak elde edilen kesin bilgi). Bu üç aşama, bilginin derinliğini ve kesinliğini gösterir.

Din ve İslam

Din, insanları dünya ve ahiret mutluluğuna ulaştırmak için gönderilen ilahi emirlerin bütününü ifade eder. İslam'a göre din duygusu, insanın doğuştan getirdiği (fıtri) bir özelliktir.

Tevhid yani Allah'ın bir ve tek olduğu inancı, İslam dininin temelidir. İslam, Allah'ın varlığını ve birliğini kabul edip O'nu tek ve eşsiz yaratıcı olarak tanımayı gerektirir.

İman, Allah'ın bir ve tek olduğuna samimiyetle inanıp Hz. Muhammed'in peygamberliğini kabul etmek, onun Kur'an aracılığıyla getirdiklerine inanmak ve bunlara teslim olmaktır. Bu inanca sahip kişilere mümin denir.

İslam inanç esasları bir bütündür. İnanılması gereken şeylerin tamamına eksiksiz bir şekilde inanmak gerekir. Bu esasların bir kısmına inanıp bir kısmına inanmayan kişiler mümin sayılmaz.

Unutma: İslam inanç esasları dogmatik değildir, çünkü vahiy kaynaklıdır. İnanç esaslarının benimsenmesinde kişilerin hür iradeleri ve tercihleri gerekir, baskı ve zorlamayla bir kimsenin mümin olması İslam'ın özüne aykırıdır.

İslam'da ibadet kavramı, sadece vakti ve şekli belirli olan ibadetlerle sınırlı değildir. Allah'ın rızasını kazanma niyetiyle yapılan her güzel iş ve davranış salih amel olarak nitelendirilir ve ibadet sayılır.

İbadet Kavramı ve Mükellef

İbadet, müminlerin Allah'ın rızasını kazanmak için kulluk görevlerini yerine getirmesi, emirlerine uyması ve yasaklarından kaçınmasıdır. İslam'da ibadet kavramı, belirli vakitlerde yapılan ritüellerden daha geniş kapsamlıdır.

Her dinin kendine özgü mabedleri vardır. Yahudilerin mabedlerine havra veya sinagog, Hristiyanlarınkine kilise, Müslümanlarınkine ise cami veya mescid denir. Bu yapılar, dinlerin ibadet merkezi olarak önemlidir.

Mükellef, dinin emirlerini yerine getirmek ve yasaklarından kaçınmakla sorumlu tutulan kişidir. İslam'a göre akıl ve irade, ibadetle mükellef olmanın şartlarıdır. Kişi, akletme ve irade kabiliyetinin bulunmadığı durumlarda ibadet mükellefiyeti yoktur.

İbadetle ilgili temel kavramlar şunlardır:

• Farz: Dinin kesin ve bağlayıcı şekilde istediği davranışlar
• Vacip: Farz kadar kuvvetli olmayan ancak sünnetten daha güçlü olan dini hükümler
• Sünnet: Hz. Peygamber'in yaptığı veya yapılmasını tavsiye ettiği davranışlar
• Mendup: Yapılması istenen ama terki kınanmayan davranışlar
• Mubah: Yapılıp yapılmamasında serbest bırakılan davranışlar
• Haram: Allah'ın kesin olarak yasakladığı davranışlar
• Mekruh: Haram olmayan ama hoş görülmeyen davranışlar

Hatırla: Farz-ı ayn her Müslümanın yapması gereken ibadetlerdir (beş vakit namaz gibi). Farz-ı kifaye ise bazı Müslümanlar yaptığında diğerlerinin üzerinden sorumluluğun kalktığı ibadetlerdir (cenaze namazı gibi).

Gençlik ve Değerler

Değerler, bir milletin sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel alanlardaki maddi ve manevi unsurların bütünüdür. Bu değerler, toplumun karakterini ve kimliğini oluşturur.

Maddi değerler, bir toplumun kültürel, tarihî ve bilimsel ürünlerini içerir. Binalar, giysiler, araç-gereçler bu tür değerlere örnektir. Manevi değerler ise gelenek, örf, adet, inanç, duygu ve düşünce gibi gözle görülmeyen ama toplumun ruhunu oluşturan değerlerdir.

Kültürümüzün bazı ögeleri hem maddi hem de manevi değerleri barındırır. Örneğin tarihî camiler mimari eser olarak maddi, dinî bir yapı olarak manevi değer taşır.

İlginç Bilgi: Türk kültüründe hat, tezhip, minyatür gibi sanatlar İslami değerlerle harmanlanmış ve özgün bir kimlik kazanmıştır. Bu sanatlar hem maddi hem de manevi değerlerimizi yansıtır.

İslam düşüncesine göre temel değerler dört tanedir:

1. Adalet: Dengeli olmak ve her şeye hakkını vermek
2. Hikmet: Bilgelik, doğru ve yerinde karar verme yeteneği
3. İffet: Haramlardan uzak durma, kötü söz ve işlerden kaçınma
4. Şecaat: Cesaret, yiğitlik, gerektiğinde korkmadan doğruyu yapabilme

Bu dört temel değer, İslam ahlakının temelini oluşturur ve gençlerin karakter gelişiminde büyük önem taşır.

Gönül Coğrafyamız

İslam medeniyeti, farklı kültürlerin birleşmesiyle oluşan evrensel bir yapıdır. Türk, Fars ve Arap kültürlerinin her biri farklı olsa da hepsi İslam medeniyetinin parçasıdır. Bu medeniyet, Emeviler döneminde oluşmaya başlamış, Abbasiler döneminde gelişmiş ve Osmanlı döneminde en parlak devrini yaşamıştır.

Hicaz Bölgesi, İslam'ın doğduğu yerdir. Mekke'deki Kâbe Müslümanların kıblesi ve yeryüzünde Allah'a ibadet için yapılan ilk mabettir. Medine ise Hz. Peygamberin hicret sonrası yerleşip İslam devletini kurduğu şehirdir.

Kudüs, hem çevresi hem de Mescid-i Aksa nedeniyle İslam medeniyetinin önemli merkezlerindendir. Pek çok peygamberin yaşadığı bu kutsal şehir, Hz. Ömer zamanında İslam topraklarına katılmış ve yaklaşık 400 yıl Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır.

Not: Osmanlı döneminde hacılara hediyeler taşıyan "Surre Alayı" kervanları, Mekke ve Medine'ye giden yolda Şam'da mola verirdi. Bu gelenek, İslam dünyasındaki kültürel bağların güçlenmesine katkıda bulunmuştur.

İslam medeniyetinin diğer önemli merkezleri arasında Şam ve Bağdat Bölgesi, İran, Horasan ve Türkistan, Hint Alt Kıtası, Anadolu ve Balkanlar, Kuzey Afrika (Mısır ve Mağrip) ve Endülüs bulunur. Bu bölgelerin her biri, İslam kültür ve medeniyetine özgün katkılar sunmuştur.

Allah İnsan İlişkisi

Allah'ın varlığını anlamak için bazı deliller vardır. Gaye ve nizam delili, evrendeki düzen ve amaçtan hareketle Allah'ın varlığını ispatlar. Kur'an'daki "Biz her şeyi bir ölçüye göre yarattık" ayeti buna işaret eder. Ekmel varlık delili ise insanın zihnindeki mükemmel varlık düşüncesinin Allah'tan geldiğini söyler.

Allah'ın isim ve sıfatları iki gruba ayrılır:

Zati Sıfatlar (sadece Allah'a özgü olan):

• Vücud: Allah'ın var olması
• Kıdem: Başlangıcının olmaması
• Beka: Sonunun olmaması
• Vahdaniyet: Bir olması
• Muhalefetü'n lil havâdis: Yaratılmışlara benzememesi
• Kıyam bi nefsihi: Varlığı için hiçbir şeye muhtaç olmaması

Subuti Sıfatlar (Allah'ın yanında sınırlı olarak başka varlıklarda da bulunan):

• Hayat: Diri olması
• İlim: Her şeyi bilmesi
• Semi: Her şeyi işitmesi
• Basar: Her şeyi görmesi
• İrade: Dilemesi
• Kudret: Sınırsız güç sahibi olması
• Kelam: Konuşması
• Tekvin: Yaratması

Dikkat: İnsanın Allah ile iletişimi dua, ibadet, tövbe ve Kur'an okuma yollarıyla gerçekleşir. Dua, Allah'ın yüceliği karşısında kulun aczini itiraf etmesi ve O'ndan yardım dilemesidir. Tövbe ise işlenen günahlardan pişman olup bir daha yapmamaya karar vermektir.

Hz. Muhammed ve Gençlik

Kur'an'da varlığı anlamlandırma çabasındaki gençlerin örnek hikayeleri vardır. Hz. İbrahim, gök cisimlerini gözlemleyerek Allah'ın varlığını akıl yoluyla bulmuştur. Ashab-ı Kehf, inançları uğruna topluma karşı çıkıp mağaraya sığınmıştır. Hz. Yusuf ise başına gelen zorluklara sabrederek doğru yoldan ayrılmamıştır.

Hz. Muhammed'in çevresinde birçok genç sahabi vardı:

Hz. Ali, Hz. Peygamber'in amcasının oğludur ve ilk iman edenlerdendir. Cesaret ve kahramanlığıyla "Haydar-ı Kerrar" (defalarca saldıran aslan) lakabını almıştır. Peygamberimizin kızı Hz. Fatıma ile evlenmiş, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin'in babası olmuştur.

Erkam bin Ebi'l-Erkam, evini Hz. Peygamber'in tebliğ faaliyetleri için kullanıma sunmuş, bu ev tarihte "Dârü'l-Erkam" olarak anılmıştır.

Harika Bilgi: Mus'ab bin Umeyr, Mekke'nin zengin ve asil bir ailesinin çocuğu olmasına rağmen İslam'ı kabul etmiş ve Medine'ye İslam'ı öğretmek için görevlendirilen ilk öğretmen olmuştur.

Üsame bin Zeyd, genç yaşına rağmen Hz. Peygamber tarafından içinde Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer'in de bulunduğu bir ordunun komutanı olarak atanmıştır.

Hz. Aişe, Hz. Peygamber'den aldığı bilgilerle İslam'ın en seçkin öğreticilerinden biri olmuş ve 2210 hadis rivayet ederek en çok hadis aktaran yedi âlim sahabeden biri olmuştur.

Din ve Hayat

İslam medeniyetinde sanata büyük önem verilmiş ve birçok sanat dalı gelişmiştir. Bu sanatlar hem estetik değer taşır hem de İslami değerleri yansıtır.

Hat sanatı, Arap harflerinden doğan ve İslam medeniyetinde özel bir konum kazanan güzel yazı (hüsnühat) sanatıdır. Hat sanatçılarına "hattat" denir. Bu sanat, dini metinlerin yazılmasında çok kullanılmıştır.

Tezhip, "altınla süslemek" anlamına gelir ve kitap süsleme sanatıdır. Ana malzeme olarak altın veya yaldız kullanıldığı için bu adı almıştır. Tezhip sanatının sanatçılarına "müzehhip" denir.

Minyatür, İslam dünyasında gelişen bir resim sanatıdır. Yazma kitaplara yapılan küçük, renkli ve ince işlenmiş resimler olarak tanımlanır. Bu sanatın ustalarına "nakkaş" denir.

Bunu biliyor muydun? Fatih Sultan Mehmet, Kanuni Sultan Süleyman ve III. Murad dönemlerinde birçok ünlü minyatür sanatçısı yetişmiştir. Matrakçı Nasuh, Nigari, Nakkaş Osman ve Levni bunların en tanınmışlarıdır.

Kuran-ı Kerim'i anlamak için bazı kavramlar önemlidir:

• Sebeb-i nüzul: Ayetlerin indirilme sebebini ve hangi ortamda indirildiğini bildiren ilimdir.
• Emr-i bi'l ma'ruf nehy-i ani'l münker: İyiliği emretmek ve kötülükten alıkoymak anlamına gelir ve Müslümanların toplumsal sorumluluğunu ifade eder.

İslam Ahlakı ve Yerilen Davranışlar

İslam ahlakının kaynağı Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber'in sünnetidir. İslam dini, bazı olumsuz davranışları yasaklamış ve bunlardan uzak durulmasını istemiştir.

Yalan, gerçek dışı söz söylemek ve asılsız bilgi vermektir. İslam ahlakında en çok yerilen davranışların başında gelir. Yalan, güveni sarsar ve toplumsal ilişkileri bozar.

İftira, bir kimseyi asılsız olarak suçlamak ve ona gerçekte olmayan kusurlar isnat etmektir. İftira, yalanın özel bir türü olup daha ağır sonuçlar doğurur.

Mahremiyet ihlali (tecessüs), insanların gizli hallerini, ayıp ve kusurlarını araştırmaktır. İslam, özel hayatın gizliliğine saygı gösterilmesini ve başkalarının mahremiyetine müdahale edilmemesini emreder.

Önemli: Hz. Peygamber gıybeti şöyle tanımlamıştır: "Kardeşini hoşlanmadığı bir şeyle anmandır." Eğer söylenen şey o kişide varsa gıybet, yoksa iftira edilmiş olur.

İslam'da yerilen diğer davranışlar şunlardır:

• Haset: Başkasının sahip olduğu nimetleri kıskanmak
• Suizan: Kişiler hakkında kötü düşünmek ve kötü kanaate sahip olmak
• Hile: İnsanları aldatmak ve kandırmak

Bu davranışlardan uzak durmak, İslam ahlakının temel ilkelerindendir.

İslam Düşüncesinde İtikadi ve Fıkhi Yorumlar

Din, Allah tarafından vahiy yoluyla gönderilen, insanları iyiye ve doğruya yönelten ilahi kurallar bütünüdür. İslam dininin temel kaynakları Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber'in sünnetidir.

Hz. Peygamber'in vefatından sonra İslam'ın yayılmasıyla farklı kültürlere mensup insanlarla karşılaşılmış ve yeni sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunlara çözümler üretilirken farklı yorumlar gelişmiştir. Bu yorumlar mezhep olarak adlandırılmıştır.

Kur'an'daki ayetler iki türdür:

• Muhkem ayet: Anlamı açık, yoruma gerek olmayan ayetler
• Müteşabih ayet: Anlamını anlamak için araştırma ve düşünmeye ihtiyaç olan ayetler

İslam'daki mezhepler genel olarak itikadi (inanç) ve ameli (ibadet) olmak üzere ikiye ayrılır:

İtikadi/Siyasi Mezhepler:

1. Ehl-i Sünnet: Eşarilik ve Maturidilik
2. Şia: İmamiyye ve Zeydiyye

Bilgi Notu: Maturidilik özellikle Türkler arasında kabul görmüştür. Bu mezhebe göre Allah'ın varlığı akıl yoluyla bilinebilir ve insan, fiillerinden sorumludur çünkü ona cüz'i irade verilmiştir.

Ameli-Fıkhi Mezhepler:

1. Hanefilik: İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin görüşlerine dayanan mezhebtir. Türkiye dahil birçok ülkede yaygındır.
2. Malikilik: İmam Malik'in görüşlerine dayanır ve Medine halkının uygulamalarına önem verir.
3. Şafiilik: İmam Şafii'nin görüşlerine dayanır ve fıkıh usulünün sistemleşmesine katkı sağlamıştır.
4. Hanbelilik: Ahmed b. Hanbel'in görüşlerine dayanır ve dini konularda önceliği Kur'an'a verir.
5. Caferilik: İmam Cafer-i Sadık'ın görüşlerine dayanan, on iki imama inanan mezheptir.