Ders Notları Kapağı

Bu 9. sınıf tarih ders notları ile insanlığın serüvenini keşfetmeye başlayacaksın. Murat Gündüz öğretmenin hazırladığı bu notlar, 2019-2020 eğitim öğretim yılında İbn-i Sina Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi öğrencileri için hazırlanmış.

Tarih dersi sadece ezberlenecek tarihlerden ibaret değil. Aslında bugün yaşadığımız olayları anlamak için geçmişe yaptığımız bir yolculuk. Bu notlarla geçmişin nasıl bugünü şekillendirdiğini göreceksin.

💡 Hatırla: Tarih sadece geçmişle ilgili değil, bugünü anlamak için de şart!

Tarihin Tanımı ve Önemi

Tarih, geçmişteki insan faaliyetlerini yer-zaman belirterek, sebep-sonuç ilişkisi içinde bilimsel yöntemle inceleyen bilim dalıdır. Yani sadece "ne olmuş?" değil, "neden olmuş?" ve "sonuçları neler?" sorularına da cevap arar.

Tarihi olay olmak için bir olayın belirli şartları sağlaması gerekir. Geçmişte yaşanmış, üzerinden zaman geçmiş, nerede ve ne zaman olduğu belli olmalı, ayrıca insan topluluklarını etkilemiş olmalı.

Tarihi öğrenmek çok yararlı. Geçmişten ders alarak bugün doğru kararlar verebilirsin. Vatan ve millet bilinci gelişir, farklı kültürleri tanıyarak hoşgörülü olursun. Ayrıca mantıklı düşünme yeteneğin artar.

Tarih biliminin kendine özel bir yöntemi var. Kaynak arama, sınıflandırma, analiz, eleştiri ve sentez aşamalarından oluşur. Bu yöntem sayesinde tarihçiler güvenilir bilgilere ulaşır.

💡 Hatırla: Tarih sadece ezberlenen tarihler değil, geçmişi anlayarak geleceği şekillendirmektir!

Tarih Biliminin Yardımcıları

Tarih tek başına çalışmaz, birçok bilim dalından yardım alır. Coğrafya olayların nerede yaşandığını, arkeoloji toprak altındaki eserleri açığa çıkarır. Kronoloji olayları zaman sırasına dizer.

Diplomasi antlaşmaları, nümizmatik eski paraları, paleografi eski yazıları inceler. Kimya bilimi karbon-14 yöntemiyle tarihi nesnelerin yaşını hesaplayabilir. Bu yardımcı bilimler sayesinde tarih daha net anlaşılır.

Tarihi olayları değerlendirirken tarafsız olmak çok önemli. Olayları tek sebebe bağlamamalı, o dönemin şartları içinde değerlendirmeliyiz. Kendi duygularımızı karıştırmadan objektif bakmaya çalışmalıyız.

Tarihte bilgiler değişebilir özellik taşır. Yeni bulgular eski bilgileri güncelleyebilir. Örneğin Osmanlı'daki ilk paranın Orhan Bey döneminde basıldığı sanılırken, sonradan Osman Bey dönemine ait para bulundu.

Takvim sistemi zamanı ölçmek için kullanılır. Güneş takvimleri 365 gün, ay takvimleri 354 gündür. Her toplum kendi önemli saydığı olayı başlangıç kabul etmiş.

💡 Hatırla: Tarih tek başına değil, birçok bilim dalının işbirliğiyle ortaya çıkar!

Türklerin Kullandığı Takvimler

Türkler tarih boyunca beş farklı takvim sistemi kullanmış. On iki hayvanlı Türk takvimi İslam'dan önce kullanılmış, güneş yılı esaslı olup her yıl bir hayvan adını taşırmış.

Hicri takvim ay yılı esaslı olup Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göçünü (Hicret) başlangıç kabul eder. Bugün hala dini günleri hesaplamak için kullanıyoruz. Celali takvim güneş yılı esaslı olup yine Hicret'i başlangıç alır.

Rumi takvim Osmanlı'da sadece maliye işleri için 1678'de hazırlanmış, Tanzimat'tan sonra yaygınlaşmış. Miladi takvim Hz. İsa'nın doğumunu başlangıç alır ve 1926'dan beri ülkemizde kullanılıyor.

Milat ve yüzyıl kavramları çok önemli. Hz. İsa'nın doğumu milat kabul edilir. Öncesi MÖ (milattan önce), sonrası MS (milattan sonra) denir. Yüzyıl hesaplamak için tarihin son iki rakamını atıp kalan sayıya 1 ekleriz.

Örneğin 1453 için: 14+1=15. yüzyıl. 53 rakamına göre de ikinci yarının üçüncü çeyreği olduğunu anlarız.

💡 Hatırla: Takvim sadece zaman ölçer, aynı zamanda toplumların değer verdiği olayları da yansıtır!

Tarih Yazıcılığı Türleri

Tarih yazıcılığı tarihi olayların kayıt altına alınması işidir. İlk tarihçi kabul edilen Heredot "Tarihin Babası" unvanını taşır. Farklı toplumlar farklı kayıt sistemleri geliştirmiş.

Hikayeci tarih yazıcılığı İlkçağ'da başlamış, olaylar hikaye gibi anlatılmış ama sebep-sonuç ilişkisi zayıf kalmış. Öğretici tarih yazıcılığı okuyucuya ders vermek amacıyla ortaya çıkmış, başarılar övülmüş başarısızlıklar gizlenmiş.

Araştırmacı tarih yazıcılığı 19. yüzyılda doğmuş, olayların nedenlerini derinlemesine araştırmaya başlamış. Sosyal, ekonomik, siyasi tüm faktörler dikkate alınmış. Bu yaklaşım daha bilimsel ve objektif.

Sosyal tarih yazıcılığı günümüzde en çok tercih edilen yöntem. Tarihi olayları tek nedene bağlamaz, çok boyutlu inceler. Duygusal yaklaşımdan uzak durur, bilimsel kanunlara ulaşmaya çalışır.

Günümüzde tarihçiler araştırmacı ve sosyal tarih yazıcılığını birlikte kullanıyor. Bu sayede geçmişi daha objektif ve kapsamlı anlayabiliyoruz.

💡 Hatırla: Tarih yazıcılığı da zaman içinde gelişmiş, hikayecilikten bilimselliğe doğru evrilmiş!

İnsanlığın İlk İzleri

İnsanlığın ilk dönemlerini anlamak için arkeolojik araştırmalar çok önemli. 2,5 milyon yıl önce Dünya buzullarla kaplıydı ve insan yaşamına uygun değildi. Buzullar eriyince özellikle kuzey yarımkürede yaşanabilir alanlar oluştu.

12 bin yıl önce Anadolu'nun güneydoğusu ve Mezopotamya'da "Bereketli Hilal" bölgesinde iklim insan yaşamına uygun hale geldi. Bu bölgede nüfus artmaya başladı ve ilk yerleşim yerleri kuruldu.

İlk insanlar avcılık ve toplayıcılık yaparak yaşıyorlardı, yani tüketiciydi. Sonra yabani tahılları evcilleştirip tarıma başlayınca üretici oldular. Anadolu'da MÖ 9000'lerden itibaren üreticilik başlamış.

Çayönü, Çatalhöyük ve Göbeklitepe gibi yerler Anadolu'nun bu dönemdeki önemini gösteriyor. Göbeklitepe dünyanın en eski dini mimarisi, Çatalhöyük köyden kente geçişin kanıtı. Her ikisi de UNESCO Dünya Mirası listesinde.

Yazı öncesi dönemde insanlar bilgilerini sözlü kültür yoluyla aktarıyorlardı. Türklerde ozanlar ve aşıklar, Yunanistan'da mit anlatıcıları bu görevi üstleniyordu.

💡 Hatırla: Anadolu insanlık tarihinde çok önemli, tarımın ve yerleşik yaşamın beşiği!

Tarih Öncesi ve Tarih Çağları

Yazının icadı (MÖ 3200) tarihin dönüm noktası. Öncesine "tarih öncesi çağlar", sonrasına "tarih çağları" deniyor. Anadolu'da ilk yazılı belgeler Kayseri-Kültepe'de bulunmuş.

Tarih öncesi çağlar insanların kullandığı malzemelere göre sınıflandırılmış. Taş Çağı $Eski-Orta-Yeni$ ve Maden Çağı $Bakır-Tunç-Demir$ olmak üzere ikiye ayrılır. En uzun dönem Eski Taş Çağı.

Ateş Orta Taş Çağı'nda, tarım ve köy yerleşimleri Yeni Taş Çağı'nda ortaya çıkmış. İlk kullanılan maden bakır, en son demir keşfedilmiş. Demir Çağı'nın sonunda yazı bulunmuş.

Tarih çağları dört dönemde incelenir: İlkçağ (yazının icadından Kavimler Göçü'ne), Ortaçağ (375-1453), Yeniçağ (1453-1789), Yakınçağ (1789'dan günümüze). Her dönemin kendine özel özellikleri var.

Yazının gelişimi Sümerlerle başlamış. İlk çivi yazısını Sümerler icat etmiş, sonra diğer medeniyetler geliştirmiş. Mısırlılar hiyeroglif, sonra Fenikeliler ve Latin alfabesi gelişmiş.

💡 Hatırla: Yazının icadı sadece iletişimi değil, bilginin kalıcı hale gelmesini sağlamış!

İlk Çağ Medeniyetleri - Iran ve Hint

İran Medeniyeti'nde Medler ve Persler en güçlü devletleri kurmuş. Persler Med Krallığı'na son verip büyük imparatorluk kurmuş. Zerdüştlük dinini benimsemişler, iyilik-kötülük mücadelesine inanmışlar.

Persler satraplık sistemi ile Anadolu'yu yönetmiş, gelişmiş posta teşkilatı kurmuşlar. Mutlakiyetle yönetilen devletlerini Büyük İskender yıkmış. Düzenli orduları ve yönetim sistemleri dikkat çekici.

Hint Medeniyeti İndus ve Ganj nehirleri çevresinde gelişmiş. Bu iki nehir Hintliler tarafından kutsal sayılmış. Brahmanizm ve Budizm dinleri burada doğmuş. Matematikte sıfırı ilk kez kullanmışlar.

Kast Sistemi Hint toplumunun temel özelliği. Brahman (din adamları), Kşatriya (askerler), Vaysiya (çalışanlar), Südra (işçiler) olmak üzere dört kast varmış. Kastlar arası geçiş yasak, evlilik de yapılmazmış.

Hindistan prensliklere bölünmüş, güçlü merkezi devlet kuramamış. Her prenslik raca denilen yöneticiler tarafından yönetilirmiş. Bu parçalanmışlık Hint medeniyetinin zayıf noktası olmuş.

💡 Hatırla: Her medeniyet kendi coğrafyasının özelliklerine göre şekillenmiş!

Çin ve Mısır Medeniyetleri

Çin Medeniyeti geniş topraklara sahip, tarım ve ticaretle geçinirmiş. Türk, Moğol ve Tibet kültürlerinin etkisi altında gelişmiş. "Tanrının Oğlu" unvanlı imparatolar kutsal sayılırmış.

Çinliler kağıt, barut, matbaa, pusula gibi önemli icatlar yapmış. Tıpta masaj ve akupunktur kullanmışlar. Konfüçyüs ve Lao-çe önemli düşünürlermiş. Resim yazısı kullanmışlar.

Mısır Medeniyeti Nil Nehri çevresinde gelişmiş. Firavunlar "Tanrının Oğlu" olarak görülür, sınırsız yetkilere sahipmiş. Devlet yönetiminde vezirler, katipler yardımcı olurmuş.

Mısırlıların sembolü piramitler. Ölümden sonraki hayata inandıkları için mumyacılık gelişmiş. Papirüs kağıdı, güneş takvimi yapmışlar. Hiyeroglif denilen resim yazısı kullanmışlar.

Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı antlaşma olup Hititlerle yapılmış. Geometri ve matematik alanında ileri seviyedeymiş. Sulama sistemleri geliştirmişler.

💡 Hatırla: Mısır ve Çin medeniyetleri binlerce yıl sürmüş, bu kadar uzun ömürlü olmalarının sırrı neydi?

Mezopotamya Medeniyetleri

Mezopotamya Fırat ve Dicle nehirleri arası bölgeye verilen ad. Burada beş önemli medeniyet kurulmuş: Sümerler, Akadlar, Babiller, Asurlar ve Elamlar. Her biri kendine özel katkılar yapmış.

Sümerler Mezopotamya uygarlığının temelini atmış. "Site" denilen şehir devletleri kurmuşlar. En büyük katkıları çivi yazısını icat etmeleri. İlk yazılı kanunları çıkarmışlar, tekerleği bulmuşlar.

Akadlar ilk düzenli orduyu ve imparatorluğu kurmuş. Askeri güce dayanan devletlerinin en güçlü dönemini Kral Sargon döneminde yaşamışlar. Sümer kültürünü devam ettirmişler.

Babiller Hammurabi Kanunları ile ünlü. Kral Nabukadnezar döneminde Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi yapmışlar. İlk Babil'i Hititler, ikincisini Persler yıkmış.

Asurlar Anadolu'ya kadar ticaret yapmışlar. Kültepe'deki yazılı belgeler onlara ait. "Karum" denilen ticaret merkezleri kurmuşlar. İlk atlı birlikler oluşturmuşlar. Yazıyı Anadolu'ya taşımışlar.

💡 Hatırla: Mezopotamya "medeniyetlerin beşiği" denilir, çünkü birçok ilk burada yaşanmış!