Ebeveyn Tipleri

Aile içinde otorite ve destek olmak üzere iki temel ebeveynlik boyutu vardır. Bu iki faktöre göre dört farklı ebeveyn tipi ortaya çıkar.

Demokratik ebeveynler hem otorite hem destek sunarlar. Bu, çocuk gelişimi için ideal olan ebeveynlik tipidir. Çünkü çocuk hem sınırlarını bilir hem de kendini değerli hisseder.

Otoriter ebeveynlerde otorite vardır ama destek yoktur. Bu tipte çocuk "yalnız başına" ve "konuşamıyorsun" hissine kapılır. İhmalkar ebeveynlerde ise ne otorite ne de destek bulunur; çocukla ilgilenmezler ve onu başıboş bırakırlar. Hoşgörülü ebeveynlerde destek var ama otorite yoktur; her şeye tolerans gösterirler.

⚠️ Dikkat: Ebeveynler çocuklarıyla arkadaş olmamalıdır! Her şeyi çocukla konuşmak yanlıştır. Bu durumda çocuk ebeveynini dışarıda aramaya başlar.

Çocuk İstismarı ve Gelişim Bozuklukları

Kötü muamele dört türe ayrılır: fiziksel istismar (şiddet), ihmal (ilgilenmemek), cinsel istismar ve duygusal istismar. Bunların her biri çocuğun sağlıklı gelişimini engeller.

Otizm Spektrumu bozuklukları farklı şekillerde ortaya çıkar. Otizm, genellikle 2 yaşında tanı konulan, ilişki kuramama ve ritüel hareketlere merak duymayı içeren bir durumdur. Zekayla doğrudan bağlantılı değildir.

Asperger sendromu ise sosyal olmak isteyen ama başaramayan çocuklarda görülür. "Sosyal istek" vardır ancak sosyal becerilerde zorluk yaşarlar. Bu da zekayla ilgili bir durum değildir.

💡 Bilgi: Bir çocuğun davranış problemlerini değerlendirirken önce gelişimsel bozukluk olasılığını düşünmelisiniz. Her "garip" davranış kişilik problemi değil, nörogelişimsel bir durum olabilir.

Gelişim Bozuklukları ve Ericson'un Teorisi

Selektif mutizm (seçici sessizlik), çocuğun sadece kendine yakın bulduğu kişilerle konuştuğu bir durumdur. Örneğin sadece öğretmeni veya annesiyle konuşabilir. Bu durum da zeka ile ilgili değildir.

Mental retardasyon (zeka geriliği), kişinin normal zeka seviyesinin altında kalması durumudur. IQ testi ile belirlenir ve hafif, orta, ağır ve çok ağır olmak üzere dört derecesi vardır. Muhakeme gücü olmadığı için uygunsuz davranışlar sergileyebilirler.

Ericson'un teorisine göre 3-6 yaş arasındaki çocuklar Girişimcilik ve Suçluluk çatışmasını yaşarlar. Otonom hareket etmesine izin verilen çocuk amaçlar edinir ve girişkenlik kazanır. Tam tersine sınırlandırılan çocuk çekingenlik geliştirir, özgüveni kırılır ve yapamayacağını düşünerek suçluluk duyar.

⚠️ Önemli: Çocuğun girişimciliğini desteklemek, gelecekte özgüvenli bir birey olmasını sağlar. Aşırı kısıtlayıcı tutumlar çocukta kalıcı özgüven sorunları oluşturabilir.

Freud ve Ericson'un Gelişim Kuramları

Freud'un beş aşamalı gelişim tezi hayatımızı şekillendirir: Oral dönem, Anal dönem, Fallik dönem, Latens dönem ve Genital dönem. Fallik evre, çocuğun ahlakının geliştiği ve ebeveynlere bağlanma duygularının yoğunlaştığı dönemdir.

Latens dönemi $5/6-11/12 yaş$, cinselliğin gizlendiği, eğitimin başladığı bir dönemdir. Bu evrede çocuklar biyolojik cinsiyet ayrımı gözetmeksizin herkesi arkadaş olarak görürler.

Ericson bu dönemi Çalışkanlık ve Aşağılık Duygusu çatışması olarak tanımlar. Çalışkan çocuk rekabetten korkmaz, kendine güvenir. Ancak desteklenmeyen çocuk, yetersiz olduğunu düşünerek tembelliğe yönelebilir.

💡 Önemli Not: "Kişi 7'sinde neyse 70'inde de odur" sözü Freud'u destekler. Çünkü çocukluk döneminde oluşan kişilik yapısının yaşam boyu etkileri sürer. Bu nedenle çocukluk dönemlerindeki deneyimler kritik önem taşır.

Piaget ve Akran İlişkileri

Piaget'e göre 7 yaş sonrası dönem Somut İşlem Evresidir ve ortaokul dönemine denk gelir. Bu evrede çocuklar nesnelere ait akıl yürütme ve şekil/hacim/nesne korunumu kavramlarını geliştirirler.

Bu dönemdeki çocukların ahlak tipi "arada" bir tiptir - tam olarak otonom ahlaka geçememiş ama heteronom ahlak kadar ilkel de değildir. Kohlberg'in sınıflandırmasına göre bu, geleneksel dönem ahlakıdır.

Akranlık, yaş olarak yakın veya kafa dengi olan kişilerle kurulan ilişkidir. Akranlar arasındaki statüye göre çocuklar beş farklı tipe ayrılır: popüler çocuk (sevilir, en iyi arkadaş olarak görülür), ortalama çocuk $dengeli sevilme-sevilmeme$, ihmal edilmiş çocuk (en iyi arkadaş değil ama sevilmeme durumu da yok), reddedilmiş çocuk (sevilmez ve en iyi arkadaş olarak görülmez) ve tartışmalı çocuk (bazılarının en iyisi, bazılarınca sevilmeyen).

💡 Unutma: Okuldaki sosyal statün gelecekteki sosyal becerilerini etkileyebilir! Sosyal ilişkilerinde zorlanan arkadaşlarına destek olmak, hem onlara hem de topluma fayda sağlar.

Öğrenme Güçlükleri ve Ergenlik

Öğrenme güçlükleri üç ana tipte görülür: Disleksi (okumada zorluk), Disgrafi (yazmada zorluk) ve Diskalkuli $matematikte, hesap-kitapta zorluk$. Bu üçü birlikte görüldüğünde karma tip adını alır.

Öğrenme güçlüğü olan çocuklar, zorluğun derecesine göre farklı eğitime yönlendirilir. Belli bir seviyeye kadar iyi performans gösterenlere karma eğitim, daha ciddi zorluklar yaşayanlara özel eğitim verilir.

Ergenlik dönemi $11/12 - 18/20 yaş$, kişinin gelişimindeki en uzun evredir. Kızlarda menarş (ilk adet), erkeklerde ıslak rüya ile üretkenliğin başladığı bu dönem, adeta "yeniden doğuş" gibidir.

⚠️ Önemli: Öğrenme güçlüğü zeka geriliği değildir! Öğrenme güçlüğü olan bireyler genellikle normal veya yüksek zekaya sahiptir, sadece bilgiyi işleme biçimleri farklıdır. Doğru destek ve yöntemlerle başarılı olabilirler.

Kimlik Gelişimi ve Psikologlar

Ericson'a göre ergenlik dönemindeki en önemli çatışma kimlik oluşumu ve kimlik dağınıklığı arasındadır. Başarılı bir kimlik gelişimi, kişinin bağlılıklarını belirleyip rol yansımasını sağlıklı bir şekilde gerçekleştirmesiyle olur.

Bu dönemde gençlerin en kritik sorgulamaları genellikle din konusunda olur. Varoluşsal sorular ve inanç sistemleri yoğun şekilde sorgulanır.

Freud'un teorisinde ergenlik dönemi Genital Evre olarak adlandırılır ve yaklaşık 15 yaşında tamamlanır. Temelinde merak vardır ve cinsel kimliğin oturduğu dönemdir.

💡 Fark: Ericson değişimi kabul ederken, Freud ve Piaget değişimi kabul etmez. Bu yüzden psikodinamik ekolü psikoanalizden ayrılır. Bu ayrım, insan kişiliğinin ne kadar değişebileceğine dair temel bir bakış farkıdır.

Ergenlik Dönemi ve Piaget

Ergenlik, kendini arayan, ne istediğini anlamaya çalışan, her gün farklı bir şekilde uyanan bireyin kendini bulacağı zamandır. Bu karmaşık dönemde aile, çocuğa hem otorite hem de destek vermelidir - bu iki unsurun birleşimi sağlıklı bir disiplin ortamı yaratır.

Piaget'e göre ergenlik dönemi Soyut İşlem Evresidir. Bu dönemde gençler Otonom Ahlak geliştirirler. Artık her suçun aynı olmadığını, niyetlerin önemli olduğunu anlarlar. Örneğin, ölmekte olan karısı için eczaneden ilaç çalan birinin durumunu değerlendirirken koşulları göz önünde bulundururlar.

💡 Anahtar Anlayış: Ergenlikte "neyin doğru, neyin yanlış olduğunu niyetler belirler" düşüncesi gelişir. Gençler artık sadece sonuçlara göre değil, nedenlere ve niyetlere göre de ahlaki değerlendirmeler yaparlar. Bu, ahlaki muhakemede önemli bir adımdır.

Arkadaşlık ve Kimlik Gelişimi

Arkadaşlık ergenlikte hayati bir rol oynar ve birçok işleve hizmet eder: eşlik etmek, harekete geçirmek, fiziksel destek sağlamak, benlik desteği (cesaretlendirmek), toplumsal kıyas (toplumda nerede olduğunu anlamak) ve şefkat ve samimiyet paylaşmak. "Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim" sözü bu yüzden anlamlıdır.

Kimlik gelişimi, kriz ve faaliyet faktörlerine bağlı olarak dört farklı şekilde oluşabilir:

1. Başarılı Kimlik: Hem kriz yaşanmış hem de faaliyet var. Genellikle demokratik ailede yetişmiş gençlerde görülür.
2. İpotekli Kimlik: Kriz yok ama faaliyet var. Genç krizin farkında değildir ve sadece ailesi istediği için faaliyetleri yapar.
3. Ertelenmiş Kimlik: Kriz var ama faaliyet yok. İhmalkar ailede yetişmiş ve krizin farkında olmayan gençlerde görülür.
4. Dağınık Kimlik: Ne kriz ne de faaliyet var.

⚠️ Unutma: Kaynağını kendinden almayan ahlak değişebilir. Sadece başkalarının beklentilerine göre oluşturulan kimlik, gelecekte ciddi krizlere yol açabilir.

İlk Yetişkinlik Dönemi

İlk yetişkinlik, yaklaşık 20-40 yaş arasını kapsayan, eğitimin bitip "sosyal doğumun" gerçekleştiği dönemdir. Bu evrede kişi toplumda kendi yerini bulur - halk dilinde "mürüvvetini görmek" olarak da ifade edilir.

Ericson'a göre bu dönemin temel çatışması Yakınlık ve Yalıtılmışlık arasındadır. Başarılı bir gelişim, ciddi duygusal ilişkiler kurabilmeyi içerir. Başarısızlık durumunda ise yalnızlık ve dışlanmışlık hissi ortaya çıkar.

Bu dönemde iş ve aşk, hayatın iki en önemli kavramı haline gelir. Kişinin kendini gerçekleştirmesi, kariyer ve duygusal ilişkiler üzerinden şekillenir.

💡 Gelişim İpucu: İlk yetişkinlik döneminde denge kurabilmek çok önemlidir. Ne sadece kariyer odaklı ne de sadece ilişki odaklı bir hayat tam bir doyum sağlayabilir. Her ikisine de zaman ayırmak, daha tatmin edici bir yaşam deneyimi sunar.