Kayaçların Sınıflandırılması ve Özellikleri
Bu sayfa, kayaçların üç ana türünü ve bunların alt kategorilerini detaylı bir şekilde açıklamaktadır. Magmatik kayaçlar, tortul kayaçlar ve başkalaşım kayaçlar hakkında önemli bilgiler sunulmaktadır.
Magmatik (Katılaşım) Kayaçlar
Magmatik kayaçlar, magmanın yer kabuğunun içinde veya yeryüzünde katılaşmasıyla oluşur. Yer kabuğunun yaklaşık %65'ini oluştururlar. İki alt kategoriye ayrılırlar:
- Derinlik Kayaçları: Magmanın yer kabuğunun içinde soğumasıyla oluşur.
- Yüzey Kayaçları: Magmanın yeryüzüne çıkıp soğumasıyla oluşur.
Örnek: Derinlik kayaçları arasında granit, siyanit, gabro ve diorit bulunur. Yüzey kayaçlarına örnek olarak tüf, bazalt, andezit, obsidyen ve sünger taşı verilebilir.
Tortul (Sedimenter) Kayaçlar
Tortul kayaçlar, dış kuvvetlerin etkisiyle parçalanan kayaçların veya suda çözünmüş halde taşınan materyallerin birikerek sertleşmesi sonucu oluşur. Üç alt kategoriye ayrılırlar:
- Fiziksel (Kırıntılı) Tortul Kayaçlar
- Kimyasal Tortul Kayaçlar
- Organik Tortul Kayaçlar
Özellikler:
- Fiziksel tortul kayaçlar tabakalı yapıdadır, fosiller yaygındır ve dirençsizdir.
- Kimyasal tortul kayaçlar suda kolay erir ve karstik araziyi oluşturur.
- Organik tortul kayaçlar bitki ve hayvan kalıntılarından oluşur.
Örnek:
- Fiziksel tortul kayaçlar: Kum taşı, kil taşı, mil taşı, çakıl taşı (konglomera)
- Kimyasal tortul kayaçlar: Kalker (kireç taşı), jips (alçı taşı), kaya tuzu, traverten
- Organik tortul kayaçlar: Kömür, antrasit, linyit, turba, mercan, tebeşir
Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar
Başkalaşım kayaçları, tortul ve magmatik kayaçların yer kabuğunun derinliklerinde yüksek sıcaklık ve basınç altında mineral ve yapısal özelliklerinin değişmesiyle oluşur.
Örnek: Granit → Gnays, Kalker → Mermer, Kil taşı → Şist, Kum taşı → Kuvarsit
Kayaçların Dayanıklılık Özellikleri
- Başkalaşım ve magmatik kayaçlar genellikle aşındırma etmenlerine (su, rüzgar) karşı tortul kayaçlardan daha dirençlidir.
- Kimyasal tortul kayaçlar suda kolay çözünebildiği için dirençsizdir.
- Tabakalı yapıya sahip kayaçlar aşınım etmenlerine karşı dirençsizdir.
- Gözenek ve boşluk miktarı fazla olan kayaçlar aşınım etmenlerine karşı dirençsizdir.
Vurgu: Kayaçların geçirimliliği ve gözenek yapısı, yeryüzü şekillerinin oluşumunda önemli rol oynar.
Bu bilgiler, kayaç türleri ve kayaçların oluşumu hakkında temel bir anlayış sağlamaktadır. Magmatik kayaçlar, tortul kayaçlar ve başkalaşım kayaçları arasındaki farklar ve her birinin özellikleri, jeoloji ve coğrafya çalışmalarında önemli bir yer tutar.
