Jeolojik Zamanlar ve Türkiye'nin Jeolojik Oluşumu

Dünya'nın oluşumundan günümüze kadar geçen süreçteki olaylar, Jeolojik Zaman Cetveli adı verilen kronolojik bir sistemle gösterilir. Bu zaman cetveli, yeryüzü şekillerinin oluşumu/değişimi ve canlı türlerinin ortaya çıkması/yok olması gibi önemli olaylara göre düzenlenmiştir.

Jeolojik zamanlar dört ana bölüme ayrılır:

• Prekambriyen $İlkel Zaman$
• Paleozoik $1. Jeolojik Zaman$
• Mezozoik $2. Jeolojik Zaman$
• Senozoik $3. Jeolojik Zaman$

Prekambriyen (İlkel Zaman)

Bu dönemde gerçekleşen önemli olaylar:

• Atmosferin oluşumu
• Kıta ve okyanus çekirdeklerinin oluşumu
• Yer kabuğuna ait en yaşlı kayaçların oluşumu
• İlk tek hücreli canlıların $bakteriler, algler$ ortaya çıkışı
• Hayatın başlaması

Önemli Kavram: Prekambriyen, Dünya'nın en uzun jeolojik zaman dilimidir ve hayatın başlangıcına tanıklık etmiştir. Bu dönemde oluşan ilk tek hücreli canlılar, daha sonraki tüm yaşam formlarının temelidir.

Jeolojik Zamanlar ve Canlı Yaşamının Gelişimi

Paleozoik (1. Jeolojik Zaman)

Bu dönemde gerçekleşen önemli olaylar:

• İlk süngerler, balıklar ve kara bitkilerinin ortaya çıkışı
• Kaledoniyen ve Hersinyen sıradağlarının oluşumu
• Pangea kıtasının oluşumu $Kıtaların kayması kuramına göre dünyadaki tek kıta$
• Taş kömürü yataklarının oluşumu

Mezozoik (2. Jeolojik Zaman)

Bu dönemde gerçekleşen önemli olaylar:

• Pangea'nın parçalanmasıyla Lavrasya ve Gondwana kıtalarının oluşumu
• Dinozorların ortaya çıkışı
• İlk kuşlar, memeliler ve çiçekli bitkilerin oluşumu
• Tetis Okyanusu'nun oluşumu $Kıtaların kayması kuramına göre dünyadaki tek okyanus$
• Anadolu'da deniz altı volkanizmasının yoğun olması

Senozoik (3. Jeolojik Zaman)

Tersiyer Dönemi:

• Alp-Himalaya dağlarının oluşumu
• Linyit, petrol, bor ve tuz yataklarının oluşumu
• Dinozorların yok oluşu
• Anadolu'nun epirojenetik hareketlerle toptan yükselmesi
• Kuzey Anadolu ve Toros Dağlarının oluşumu
• Anadolu'nun büyük bir kısmının kara haline gelmesi
• Dünya genelinde şiddetli volkanizmanın yaşanması

Kuvaterner Dönemi:

• İklimlerin oluşumu
• Buzul Devrinin başlaması ve bitmesi
• İnsan hayatının başlaması
• Kıtaların bugünkü görünümünü almaya başlaması
• İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşumu

Bilgi Kutusu: Mezozoik dönem, yaklaşık 252-66 milyon yıl önce yaşanmış ve dinozorların hakimiyeti nedeniyle "dinozorlar çağı" olarak da bilinir. Bu dönemin sonunda gerçekleşen kitlesel yok oluş, dinozorların sonunu getirmiş ve memelilerin yükselişine zemin hazırlamıştır.

Türkiye'nin Jeolojik Oluşumu ve Geçmişi

Türkiye'nin jeolojik geçmişi üç ana dönemde incelenebilir:

Paleozoik Dönem (1. Jeolojik Zaman)

• Bu döneme ait çok fazla alan bulunmamaktadır
• Taş kömürü yatakları ve ormanlık alanlar oluşmuştur
• Zonguldak, Alanya, Anamur, Mardin, Aydın, Yıldız Dağları ve Biga Yarımadası çevresinde tortul ve metamorfik araziler oluşmuştur

Mezozoik Dönem (2. Jeolojik Zaman)

• Kuzey Anadolu Dağlarında volkanik sahalar oluşmuştur
• Anadolu'nun büyük bir kısmı sular altında kalmıştır
• Bu dönemde yaşamış canlılara ait fosiller bulunmaktadır

Senozoik Dönem (3. Jeolojik Zaman)

Tersiyer Zamanı:

• Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları oluşmuştur
• Volkanik dağların çoğu bu zamanda oluşmaya başlamıştır
• Anadolu'nun çoğu kara haline gelmiştir

Kuvaterner Zamanı:

• Ege Denizi ve boğazlar oluşmuştur
• Karadeniz deniz özelliği kazanmıştır
• Anadolu bugünkü görünümünü almıştır
• Anadolu toptan yükselmiştir

Türkiye'nin Jeolojik Dönemlerdeki Değişim Süreci

Mezozoik Döneminde:

• Türkiye'nin bulunduğu yer, Tetis Denizi suları ile kaplıydı
• Bu bölgede kıta çekirdekleri $masifler$ ve ilk kıvrımların izleri görülmektedir

Anahtar Nokta: Türkiye'nin jeolojik yapısı büyük ölçüde Mezozoik dönemde şekillenmeye başlamıştır. Tetis Denizi'nin varlığı, bugünkü Türkiye topraklarının çoğunun bir zamanlar deniz altında olduğunu gösterir. Masif olarak adlandırılan yaşlı bölgeler, ülkemizdeki en eski jeolojik yapıları oluşturur.

Türkiye'nin Jeolojik Konumu ve Levha Hareketleri

Tersiyer Zamanında Türkiye

Senozoik döneminin Tersiyer zamanında:

• Kuzey ve güney bölgelerden sıkıştırılan Anadolu'da sıradağlar oluşmuştur
• Anadolu tamamen yükselmeye başlamıştır

Türkiye'nin Levha Tektoniğindeki Konumu

Tersiyer döneminde Türkiye'nin bulunduğu bölgenin:

• Kuzeyinde Avrasya levhası $Dünyanın en büyük levhası$
• Güneyinde Afrika ve Arabistan levhaları bulunmaktaydı

Türkiye'nin jeomorfolojik özellikleri, bu üç büyük levha arasında kalmasından dolayı oldukça çeşitlidir. Türkiye, Avrasya, Afrika ve Arabistan levhaları arasında sıkışmış durumdadır ve bu nedenle her yıl 20-30 mm batıya doğru hareket etmektedir.

Bu levha hareketleri, ülkemizin:

• Deprem aktivitesinin yüksek olmasına
• Volkanik dağların oluşumuna
• Fay hatlarının gelişmesine
• Dağlık ve engebeli bir topografyaya sahip olmasına neden olmuştur

Önemli Bilgi: Türkiye'nin jeolojik zaman tablosunda önemli bir yeri olan levha hareketleri, ülkemizin aktif deprem kuşağında yer almasının ana nedenidir. Üç büyük levhanın etkileşim bölgesinde bulunan Türkiye toprakları, sürekli tektonik kuvvetlerin etkisi altındadır ve bu durum jeolojik yapının dinamik olarak değişmesine yol açmaktadır.