Dış Kuvvetler ve Akarsular
Dış kuvvetler, atmosfer ve güneşten kaynaklanan ve yeryüzünü şekillendiren önemli faktörlerdir. Bu kuvvetlerin temel amacı, iç kuvvetlerin oluşturduğu yer şekillerini aşındırmaktır. Coğrafya dış kuvvetler arasında en önemlileri şunlardır:
- Akarsular: Yağışlı ve sulak bölgelerde etkilidir. Özellikle Ekvator, Güneydoğu Asya ve Karadeniz bölgelerinde yoğun olarak görülür.
- Rüzgarlar: Kurak ve bitki örtüsü cılız bölgelerde daha etkilidir.
- Buzullar: Kutuplarda ve yüksek bölgelerde etkilidir.
- Karstik Şekiller (Yeraltı suları): Akdeniz bölgesinde yaygındır.
- Dalgalar: Kıyılarda etkilidir.
Vocabulary: Karstik şekiller, yeraltı sularının kireçtaşı gibi çözünebilir kayaçlar üzerindeki aşındırma faaliyetleri sonucu oluşan yer şekilleridir.
Akarsular, 10.sınıf coğrafya dış kuvvetler konusunun önemli bir parçasıdır. Belli bir eğim doğrultusunda akışa geçen sürekli veya süreksiz sulara akarsu denir. Akarsularla ilgili bazı temel kavramlar şunlardır:
- Akarsu kaynağı: Akarsuyun doğduğu yer.
- Akarsu ağzı: Akarsuyun denize döküldüğü yer.
- Debi (Akım): Akarsuyun bir kesitinden 1 saniyede geçen su miktarıdır.
- Akarsu hızı: Birim zamanda alınan yoldur.
- Akarsu havzası: Akarsuyun tüm su toplama alanlarına denir. Denize ulaşıyorsa açık, ulaşmıyorsa kapalı havza denir.
- Akarsu yatağı: Akarsuyun içerisinde aktığı oluktur.
- Akarsu rejimi: Akarsuyun akıttığı suyun yıl içerisindeki değişimidir.
- Denge profili: Akarsuyun kaynağı ile ağzı arasındaki eğimin azalması durumudur.
Definition: Akarsu rejimi, bir akarsuyun yıl boyunca taşıdığı su miktarındaki değişimleri ifade eder. Düzenli akarsu rejimi nedir sorusunun cevabı, yıl boyunca su miktarında büyük değişiklikler göstermeyen akarsular için kullanılır.
Example: Türkiye'de rejimi düzenli akarsular arasında Sakarya Nehri sayılabilir. Düzensiz akarsu rejimi örnekleri ise genellikle Akdeniz iklim bölgelerinde görülür, örneğin Türkiye'deki Büyük Menderes Nehri.
Dış kuvvetlerin genel özellikleri arasında, yeryüzünü aşındırma, taşıma ve biriktirme faaliyetleri yer alır. Bu süreçler, türkiye'de dış kuvvetlerin oluşturduğu yer şekillerinin oluşumunda önemli rol oynar.
Highlight: Hem iç hem dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri arasında vadiler, kıyılar ve dağ yamaçları sayılabilir.
