Yeryüzünde Basınç Dağılışı

Yeryüzünde basınç dağılışı, sürekli ve mevsimlik olmak üzere iki şekilde incelenir. Sürekli basınç merkezleri, dünyanın eksen hareketine bağlı olarak hava kütlelerinin savrulmasından oluşan dinamik merkezler ve sıcaklık farkından kaynaklanan termik merkezlerdir.

Sürekli Basınç Merkezleri:

• 90° Kutuplarda termik yüksek basınç
• 60° enlemlerde dinamik alçak basınç
• 30° enlemlerde dinamik yüksek basınç
• Ekvator'da termik alçak basınç

Highlight: Dinamik basınç merkezleri dünyanın dönüşü nedeniyle oluşurken, termik basınç merkezleri sıcaklık farklarından kaynaklanır.

Basınç Merkezlerinin Oluşumu:

1. Ekvator'da sürekli ısınma nedeniyle hava yükselir ve termik alçak basınç oluşur.
2. Kutuplarda sürekli soğuma nedeniyle hava alçalır ve termik yüksek basınç oluşur.
3. 30° paralleleri civarında yer değiştiren hava kütlelerinin yön sapmasıyla dinamik yüksek basınç oluşur.
4. 60° paralleleri civarında kutup ve ılıman kuşak hava kütlelerinin karşılaşmasıyla dinamik alçak basınç oluşur.

Definition: Dinamik alçak basınç, farklı özellikteki hava kütlelerinin karşılaşması sonucu oluşan basınç merkezidir.

Rüzgâr, basınç farklarının sonucu olarak yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru oluşur. Sürekli termik basınç merkezlerinde rüzgârlar daha çok mevsimlik özellik gösterir ve düzenlidir. Orta kuşakta ise dinamik basınç merkezleri rüzgârların yönünü ve şiddetini belirler.

Atmosfer Basıncı ve Ölçümü

Atmosferi oluşturan gazların ağırlığı nedeniyle yeryüzüne uyguladıkları kuvvete atmosfer basıncı denir. Atmosfer basıncı ne ile ölçülür sorusunun cevabı barometredir. Normal atmosfer basıncı, 45° enlemlerinde deniz seviyesinde ve 0°C sıcaklıkta ölçülen basınçtır.

Highlight: Normal atmosfer basıncı 760 mm cıva veya 1013 milibar olarak kabul edilir. Bu değere 1 atmosfer denir.

Aynı basınç değerine sahip noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan eğrilere izobar (eşbasınç eğrisi) denir.

Atmosfer basıncının yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörler şunlardır:

1. Yerçekimi: Dünyanın şekli nedeniyle yerçekimi kutuplara doğru artar, bu da basıncı etkiler.
2. Yükseklik: Yerçekiminin etkisiyle atmosferdeki gazlar yeryüzüne yakın yerde toplanır. Bu nedenle yerden yükseldikçe hava yoğunluğu ve atmosfer basıncı azalır.
3. Sıcaklık: Isınan hava yükselir ve basıncı düşer, soğuyan havada ise basınç artar. Sıcaklık etkisiyle oluşan bu basınca termik basınç denir.
4. Dinamik Etken: Hava kütlelerinin hareketleri sonucu oluşan basınçlara dinamik basınç denir.

Vocabulary: İzobar - Aynı basınç değerine sahip noktaları birleştiren eğri.