Dış Kuvvetler ve Temel Kavramlar
Bu sayfada dış kuvvetler ve akarsularla ilgili temel kavramlar ele alınmaktadır. Dış kuvvetler, atmosfer ve güneşten kaynaklanan ve iç kuvvetlerin oluşturduğu yer şekillerini aşındıran etmenlerdir. Başlıca dış kuvvetler şunlardır:
- Akarsular: Yağışlı ve sulak bölgelerde etkilidir (örneğin Ekvator, Güneydoğu Asya, Karadeniz).
- Rüzgarlar: Kurak ve bitki örtüsü cılız bölgelerde yoğundur.
- Buzullar: Kutuplarda ve yüksek bölgelerde etkilidir.
- Karstik Şekiller (Yeraltı Suları): Akdeniz bölgesinde yaygındır.
- Dalgalar: Kıyılarda etkilidir.
Akarsularla ilgili temel kavramlar şunlardır:
Vocabulary: Akarsu, belli bir eğim doğrultusunda akışa geçen sürekli ya da süreksiz suya denir.
- Akarsu kaynağı: Doğduğu yer
- Akarsu ağzı: Denize döküldüğü yer
- Debi (Akım): Akarsuyun bir kesitinden 1 saniyede geçen su miktarı
- Akarsu hızı: Birim zamanda alınan yol
- Akarsu havzası: Akarsuyun tüm su toplama alanı
- Akarsu yatağı: Akarsuyun içinden aktığı oluk
- Akarsu rejimi: Akarsuyun akıttığı suyun yıl içerisindeki değişimi
- Denge profili: Akarsuyun kaynağı ile ağzı arasındaki eğimin sıfırlanması ya da azalması durumu
Highlight: 10. sınıf coğrafya iç ve dış kuvvetler konu özeti kapsamında, akarsuların oluşturduğu yer şekilleri aşınım ve birikim şekilleri olarak ikiye ayrılır.
Aşınım şekilleri arasında vadi, plato, dev kazanı, peneplen, peri bacaları ve kırgıbayır bulunur. Vadi türleri arasında kertik vadi, boğaz (yarma) vadi, kanyon vadi, asimetrik vadi ve alüvyal tabanlı vadi yer alır.
Definition: Alüvyal, akarsuların aşındırıp, taşıyıp, biriktirdiği materyallere denir.