10. Sınıf Coğrafya 1. Dönem Yazılı Çalışma Kağıdı (Dönemler, Kayaçlar)

Alternatif metin:

dönemi. • Pangea iki parçaya ayrılmıştır. İlk memeliler, ilk kuşlar, ilk dinazorlar ortaya çıkmıştır. 1. Jeolojik Zaman • Taş kömürü yatakları oluşmuştur. İlk kıvrım dağları (İskandinav ve Ural) oluşmuştur. • Sıcak ve Bol yağışlı iklimler, gür bitkiler. • Tek bir kıta Pangea vardır. • İlk kara bitkileri, ilk balıklar, ilk denizkabukluları ve ilk sürüngenler İlkel Devir • İlk tek hücreli ve çok hücreli canlılar ortaya çıkmıştır. . En eski kıta ve okyanus çekirdekleri oluşmuştur. • En eski kayaçlar oluşmuştur. . İlkel atmosfer oluşmuştur. İç Kuvvetler: 1. Epirojenik Hareket (Kita Oluşum Hareketi) Yer kabuğunda gerçekleşen dikey yönlü hareketlere denir. Farklı yoğunluktaki yer kabuğu parçaları manto üzerinden dengede durur. Bu dengeye izostatik denge denir. → Epirojenik Hareketlerin gerçekleşmesi dengenin bozulması demektir. İzostatik dengenin bozulma sebepleri: -Erozyonlar -İklim Değişmeleri - Dağ Oluşumları -Volkanik Faaliyetler Transregresyon: Deniz seviyesinin yükselmesi, ilerlemesi Regresyon: Deniz seviyesinin alçalması, gerilemesi 2. Orojenik Hareket (Dağ Oluşum Hareketi) Levhaların birbirini sıkıştırması ve bunun etkisiyle deniz dibindeki tortul tabakaların kıvrılarak yada kırılarak, yükselerek dağları oluşturmasıdır. Kıvrılma: Sıkışarak kıvrılan dağlara kıvrım dağları denir. Yüksek Antiklinal, Alçak Senklinal Kırılma: Antiklinal Antiklinal Senklinal Kıvrımlı Dağ Sistemi Horst Graben Sıkışarak kırılan dağlara kırık dağları denir. Yüksek Horst, Alçak Graben, Kırdıkları doğrultular fay Volkanizma: Magmanın yeryüzüne çıkması olayıdır. Levha Çarpışma yerleri - Levha Uzaklaşma yerlerinde oluşur. Derinlerde meydana gelen derinlik volkanizması, yüzeylerde meydana gelen ise yüzey volkanizmasıdır. Kati: Taşlar ve küller (Lapilli - Volkan Bombası) SIVI: Lavlar Gaz: Zehirli gazlar ve Su buharı Yüzey Volkanizması: Yanardağ, Maar, Krater, Kaldera Derinlik Volkanizması: Batolit, Dayk, Lakolit, Sill Depremler: Yer kabuğunun derinlerinde yaşanan sarsıntıların yeryüzüne yansımasıdır. Tabakaların kırıldığı alanlara fay denir. Başlangıç yerleri iç merkezdir. İç merkeze en yakın noktaya dış merkez denir. Dış ve iç merkez arasındaki boşluğa Odak Derinliği denir. Türkiyede iç kuvvetler: Anadolu'nun kuzeyinde - Avrasya Levhası Anadolu'nun güneyinde - Arap ve Afrika Levhası yer alır. Afrika Levhası yılda 9mm hızla kuzeybatıya, Arabistan Levhası ise yılda 19mm hızla kuzeye hareket ederek Avrasya Levhasına doğru hareket ederken Anadolu Levhasını sıkıştırarak baskı uygular ve Anadolu'nun batıya doğru hareket etmesine yol açar. Avrasya ile Arap levhaları arasında sıkışan Anadolu'da bolca enerji birikir ve depremler açığa çıkar. Kayaçlar: 1.Püskürük (Katılaşım) Kayaçlar: İç Püskürük Kayaçlar: Derinlik Volkanizması Sonucu -Granit, Siyenit, Gabro, Diorit → Daha Dayanıklı Dış Püskürük Kayaçlar: Yüzey Volkanizması Sonucu -Bazalt, Andezit, Obsidyen, Sünger Taşı → Daha Kırılgan Püskürük Kayaçların Genel Özellikleri: İçlerinde fosil bulundurmaz. • Yer yüzünde ilk oluşan kayaç türüdür. • • Magmanın derinlerde yavaş soğuması iri mineralleri oluşturur. 2.Tortul (Sedimenter) Kayaçlar -Fosil İçerirler Fiziksel Tortul Kayaçlar: -Çakıl taşı, Kum taşı, Kil taşı, Breş Kimyasal Tortul Kayaçlar: -Kireç taşı, Traverten, Sileks, Alçı taşı, Sarkıt, Dikit, Kaya Tuzu Organik Tortul Kayaçlar: -Mercan, Tebeşir, Kömür (Turba, Linyit, Taş Kömür, Antrasit) 3. Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar: Tortul ve püskürük kayaçların yüksek basınç ve sıcaklık etkisi altında kalmaları ile oluşan kayaçlardır. Kalker Mermer'e Kil Taşı → Şist'e Kum Taşı →Kuvarsit'e Granit Gnays'a dönüşür. Kayaçların Yer şekillerinin Oluşumu Üzerindeki Etkileri: a)iç Püskürüklerin Etkisiyle: Büyük olanlara Batolit denir. Lakolit Mantar gibi katılaşırlar. Sill - Bir damar şeklinde yatay yönde sızarak katılaşırlar. Dayk - Baca gibi yukarı yükselerek katılaşan. Granitlerin üzerinde oluşan irili ufaklı, yuvarlaklaşmış kütlelerden oluşan topoğrafyaya TOR Topoğrafyası denir. b)Dış Püskürüklerin Etkisiyle: Tüfler aşınma durumundayken bazalt altındaki kısımlar aşınmaz. Peri Bacaları'nın oluşumu. c) Tortul Kayaçların Etkisiyle: -Atol, Dolin-Uvala, Poliye, Mağaralar, Doruk, Sarkıt-Dikit-Sütun, Traverten, Mantar Kaya