solunum sistemi

Alternatif metin:

goblet hücreleri, mukus üreterek soluk borusunun iç yüzeyinin daima nemli kalmasını sağlar. Gırtlak Soluk borusu Bronşlar Düz kas Kıkırdak halka Bronşçuk Epitel doku Bağ doku Sil Goblet hücreleri ✓ Soluk borusu, akciğerlere girerken bronş denilen iki kola ayrılır. Bronşlarda kıkırdak halkalar tamdır fakat daha küçüktür. ✓ Bronşlar akciğere girdikleri yerde pek çok kola ayrılarak ağaç görünümü oluşturur. Bu kolların her birine bronşçuk denir. Bronşçuklarda kıkırdak halkalar bulunmaz. ✓ Bronşçukların uçlarında kılcal damarların çevrelediği alveol denilen hava keseleri bulunur. Bronşçuk Bronşçuk Bronş Alveol Kan damarı 4. Akciğerler: Göğüs boşluğunda bulunan akciğerler, sağ ve sol akciğer olmak üzere bir çifttir. Sağ akciğer 3 loplu, sol akciğer 2 lopludur. Sol akciğerin küçük olmasının nedeni yanında kalbin bulunmasıdır. Akciğerlerin hemen altında kubbe şeklinde, çizgili kaslara sahip olan diyafram bulunur. Intercostal muscles Intercostal Lung muscle Lung Pleural sac Parietal pleura Visceral pleura Pleural cavity Diaphragm ✓ Yapılarında yaklaşık olarak 300 milyon alveol bulunur. Alveoller üzüm salkımı biçimindedir ve akciğerlerin içinde geniş bir solunum yüzeyi oluşturur. ✓ Her bir alveol tek katlı yassı epitel dokudan oluşmuştur. Alveollerin etrafı bir file gibi kılcal damar ağı ile sarılıdır. ✓ Gaz değişimi, alveollerdeki hava ile onları çevreleyen kılcal damarlar arasında difüzyonla g erçekleşir. Akciğer toplardamar kolu (oksijence zengin kan) Son bronşçuk Akciğer atar- damar kolu (oksijence fakir kan) SOLUNUM ALVEOL karbondioksit oksijen CO₂ 02 Alveoller Alveol kılcalları kılcal kan damarı Akciğerlerin etrafında plevra denilen çift katlı zar bulunur. İç zar, akciğer dokusuna tamamen yapışıktır. Dış zar ise göğüs kafesinin ve alttal diyaframın üst yüzüne yapışmıştır. İki zar arasındaki boşluğa plevra boşluğu denir ve içi lenf sıvısı ile doludur. ✓ Bu sıvı, akciğerlerin nemli kalmasını ve soluk alıp verme sırasında rahat hareket etmesini sağlar. Trachea (windpipe) Pleura (lung lining) Lung Pleural space ✓ Mikroorganizmaların kan yolu ile plevra boşluğuna girmesi sonucu plevra zarı iltihaplanabilir. Akciğerler, iç hava basıncı nedeniyle gergin konumdadır. ✓ Göğüste bir yaralanma sonucu plevra boşluğuna hava girerse akciğerler söner. Sağ akciğer Soluk borusu Sinüsler Burun Ağız Yutak Gırtlak Bronş Bronşçuk Alveol -Sol akciğer Diyafram kası Soluk Alıp Verme Mekanizması ✔ Soluk alıp verme, kaburgalar arası kasların ve diyafram kasının kasılıp gevşemesiyle gerçekleşir. Bu olay sırasında oksijen difüzyonla onları saran kılcal damarlara geçerken karbondioksit kılcal damarlardan alveollere geçer. ✓ Soluk verme olayında akciğerlerin geri yaylanma basıncı da etkilidir. Geri yaylanma basıncı akciğerlerin yapısındaki elastik liflerle ve plevra sıvısının oluşturduğu yüzey gerilimiyle sağlanır. Soluk alma sırasında enerji harcanır. •Solunum hareketlerini omurilik soğanı kontrol eder. •Kandaki karbondioksit miktarının artması, kanın asitlik değerini artırır ve pH düşer. Bu durumda omurilik soğanı uyarılır. Uyarılan omurilik soğanı otonom sinirlerle diyaframı ve kaburgalar arası kasları uyarır. Böylece soluk alıp verme hızlanır ve kan pH'ı belli sınırlar içinde tutulur. Soluk alma; ✓ Diyafram kası kasılır ve diyafram düzleşir. ✓ Kaburgalar arası kaslar kasılır. Kaburgaların uçları öne ve yukarı doğru hareket eder. ✔ Göğüs kafesi genişler. Akciğerlerin hacmi artar ve iç basınç azalır. ✓ Akciğerler hava ile dolar ve soluk alma gerçekleşir. Soluk verme; ✓ Diyafram kası gevşer ve diyafram kubbeleşir. ✓ Kaburgalar arası kaslar gevşer. Kaburga uçları aşağıya ve arkaya doğru hareket eder. ✓ Göğüs kafesi daralır. Akciğerlerin hacmi azalır ve iç basınç artar. ✓ Akciğerlerdeki hava atmosfere verilir ve soluk verme gerçekleşir. Soluk Borusu Akciğer Diyafram Soluk Alma Diyafram Soluk Verme Göğüs boşluğu Akciğer Akciğer Kalp Nefes alma: Nefes alma boyunca göğüs boşluğu genişler Nefes verme: nefes verme sırasında göğüs boşluğu daralır Plevral boşluk Diyafram Nefes alma sırasında: Diyafram kasılır Göğüs boşluğu genişler Pleura içi basınç daha negatif olur Akciğerler genişler Hava içeriye çekilir Nefes verme sırasında • Diyafram gevşer Göğüs boşluğu daralır Pleura içi basınç daha az negatif olur ⚫ Akciğerler kasılır • Akciğerlerdeki gazlar dışarıya verilir Empty Lungs Alveollerden Dokulara ve Dokulardan Alveollere Gaz Taşınması: Canlı çeşitlerine göre farklılık gösteren solunum pigmentleri, omurgalıların alyuvar hücrelerinde bulunur. Alyuvarlarda bulunan solunum pigmenti hemoglobindir. Hemoglobin, solunum gazlarıyla kolaylıkla birleşip ayrılabilir. a. Oksijenin kanla taşınması: İnsanda vücuda alınan oksijenin %98'i dokulara hemoglobin proteini ile, %2'si kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır. ✓ Alveollerdeki oksijen akciğer kılcallarına oradan da kan plazmasına geçer. Kan plazmasından alyuvarlara giren oksijen, hemoglobinle birleşerek oksihemoglobin bileşiğini oluşturur. Oksijenin büyük bir kısmı dokulara oksihemoglobin hâlinde taşınır. Akciğer kılcalı Alyuvar Oksijen Hemoglobin Hb+ O2 = HbO2 Oksihemoglobin Hemoglobin (Hb) + O2 Doku kılcalı Oksihemoglobin (HbO2) ✓ Doku kılcalları oksijeni hızla tüketmektedir. Oksihemoglobinin yapısındaki oksijen doku kılcallarına geldiğinde ortamdaki oksijen az olduğu için hemoglobinden ayrılıp kan plazmasına geçer. AYRICA; ✓ Alveol kılcalından doku kılcalına geçen oksihemoglobin, artan karbondioksitin düşürdüğü kan pH'ı nedeniyle yapısındaki oksijeni kolayca bırakır. Bu olaya bohr etkisi denir. Bohr etkisiyle oksihemoglobin, oksijeni az olan dokularda Hb ve O2 moleküllerine ayrılır. Alveol kılcallarında Hb + O₂ HbO2 (Oksihemoglobin) Alyuvar Hücreleri Doku kılcallarında HbO2 Hb + O₂ Hemoglobin Molekülleri Akciğerden gelen oksijen Oksijen vücut dokularına geçer Oksijen hemoglobin moleküllerine bağlanır Doku hücreleri Dokular arası SIVI Doku kılcali (3) HbO₂ ▶Hb+O₂ Doku kılcali (2) Akciğer kılcalı 1 Hb+O₂- HbO2 Alveol boşluğu ✓ Solunan havada karbonmonoksit varsa hemoglobin, karbonmonokside oksijenden çok daha hızlı bağlanır. Fakat oksijen gibi kolayca ayrılamaz. Bu durumda doku ve hücrelere taşınan oksijen miktarı azalır. ✓ Buna karbonmonoksit zehirlenmesi denir. Okjijen ve Karbondioksit taşıyıcı hemoglobin Hemoglobin Kırmızı kan hücresi Karbonmonoksit -hemoglobine çok güçlü bağlanır. Karbonmonoksit zehirlenmesi belirtileri Baş ağrısı Bulantı Nefes darlığı Yığılma Baş dönmesi Bilinç kaybı Artık O, ve CO, taşınamaz. Carbon Monoxide b. Karbondioksidin kanla taşınması: 1) Hücre solunumu sonucu oluşan karbondioksit, hücreler arası boşluklara oradan da doku kılcallarına geçer. Karbondioksidin çok azı (%5-7) kan plazmasında çözünerek taşınır. Büyük bir kısmı ise alyuvarlara girer. 2) Alyuvarlara giren karbondioksidin bir kısmı (%15-20) hemoglobin ile birleşir ve karbomino hemoglobin oluşur. Karbomino hemoglobin hâlinde taşınan CO2, oksijen yoğunluğunun yüksek olduğu, CO2 yoğunluğunun düşük olduğu akciğer kılcallarında kolayca hemoglobinden ayrılır ve soluk verme ile dışarı atılır. Doku kılcalı Hb + CO2 HbCO2 (Karbomino hemoglobin) Akciğer kılcalı ✓ Hemoglobin, CO2 ve O2 'ye farklı bölgelerinden bağlandığı için aynı anda her ikisini de bağlayabilir. 3.) Alyuvarlardaki karbondioksidin büyük bir kısmı (%73-80) ise su ile birleşerek karbonik asiti (H2CO3) oluşturur. Bu tepkimede karbonik anhidraz enzimi görev alır. Alyuvarlarda gerçekleşen bu tepkimeden sonra karbonik asit, hidrojen (H+) ve bikarbonat (HCO3) iyonlarına ayrışır. Hidrojen iyonları alyuvarlardaki hemoglobin tarafından tutulurken bikarbonat iyonları alyuvarlardan difüzyonla kan plazmasına geçer. CO2 + H2O karbonik anhidraz + H2CO3 H + HCO3 → (karbonik asit) Alyuvar Hb + H →HbH -Alyuvar Plazmaya geçer HCO3 (bikarbonat) Karbondioksidin çoğu bikarbonat iyonları hâlinde akciğer kılcallarına taşınır. Akciğer kılcallarına gelindiğinde bikarbonat iyonları kan plazmasından tekrar alyuvarlara girer. Oksijenin yoğun olduğu alveollerde hemoglobin, bağladığı hidrojen iyonunu bırakır. Hemoglobinden ayrılan hidrojen iyonları, bikarbonat iyonları ile birleşerek karbonik asiti oluşturur. Karbonik asit yine karbonik anhidraz enziminin etkisiyle su ve karbondiokside ayrılır. Karbondioksit önce kan plazmasına oradan da difüzyonla akciğer alveollerine geçer ve soluk verme ile dışarı atılır. karbonik HCO3 + H+ →→H2CO3 anhidraz, CO2 + H2O (karbonik asit) HCO3 (bikarbonat) Alyuvar Dokulardan CO₂ taşınması Doku hücresi Oluşan CO2 Doku SIVISI CO2 Kilcallardaki CO2 Kilcaldamar kan plazması duvan CO₂ H₂O Alyuvarlar H₂CO Hb Karbonikasit HCO3 + Bikarbonat HCO3 Hemoglobin Cover tutar Akciğerlere CO2 Taşınması HCO3 HCO3 H2CO3 H₂O CO2 88 CO2 CO Akciğerdeki alveol boşluğu Hemoglobin CO, ve H bırakır 1.) Karbon dioksitin %5-7'si kan plazmasında çözünmüş halde, 2.) %15-20'si hemoglobin ile birleşerek (karbominohemoglobin), 3.) geri kalan %73-80'i ise alyuvarlar içinde hidrojen (H+) ve kan plazmasında bikarbonat (HCO3- ) iyonları şeklinde taşınır ✓ CO2, su ile kolayca birleşip zayıf karbonik asidi oluşturduğu için kan pH'sini değiştirir. Bu sebeple daha hassas bir şekilde taşınır. HbO2 Hb +02 abnas NEWS SACCH Akciğer kılcalları Akciğerin içi Nemli iç yüzey Alveol hücreleri 02 CO2 Alyuvar H++HCO₂ H2CO3 →H₂O+CO₂ Doku kılcalları HbO2 Hb+02 6220 H,O+CO, H2CO3 H++ HCO3 02 CO2 (karbonik asit) (bikarbonat) Vücut hücresi İNSANLARDA SOLUNUMUN KONTROLÜ Soluk alış verişini arka beyinde bulunan omurilik soğanı denetler. Aşağıda solunum hızını etkileyen faktörler verilmiştir. ✓ Solunum hızını denetleyen temel faktör kandaki CO2 miktarıdır. Kandaki CO2 miktarının artması solunumu hızlandırır. ✓ Deniz seviyesinden yükseklere doğru çıkılması durumunda havanın kısmi basıncı azalır ve soluk alış verişi hızlanır. ✓ Adrenalin ve tiroksin hormonları metabolizma hızını artırdığı için soluk alış verişini hızlandırır. ✔ Sempatik sinirler solunum hızını artırırken, parasempatik sinirler solunum hızını yavaşlatır. Solunum Sistemi Hastalıkları 1.) Zatürre: Akciğerler dokusunun iltihaplanması olarak tanımlanan hastalıktır. Zatürreye neden olan etkenler arasında bakteriler, virüsler, parazitler, akciğere kaçan yabancı maddeler sayılabilir. 2.) Verem: Son günlerde artış görülen verem hastalığına Mycobacterium tuberculosis (Mikobakteriyum tuberkulosis) türü bakteri neden olmaktadır. Bu bakteri başta akciğer olmak üzere farklı organlara yerleşerek hastalık oluşturabilir. Hastalanan organlarda ağır bir iltihap ve erime görülür. Organların çalışması bozulur. Veremden en etkin korunma yolu BCG aşısının yapılmasıdır. Normal Nefes borusu Bronşlar Normal alveolar Zatürre Akciğer TUBERCULOSIS SIVI içeren alveolar Mycobacterium tuberculosis 3.) Akciğer ve gırtlak kanseri: Dünya genelinde enfazla ölüme neden olan kanser türleridir. Hücrelerin kontrolsüz çoğalmasıyla oluşur. Sigara içilmesi, tozlu ve kimyasal madde içeren havanın solunması solunum sistemi ile ilgili yapıların zarar görmesine ve kanser hücresinin oluşmasına neden olmaktadır 4.) Astım: Astım hastalığının ortaya çıkmasında genetik yatkınlık ve çevresel faktörler önemli rol oynamaktadır. Solunum yollarının daralmasına ve duyarlılığının artmasına yol açar. Hücrelerin ürettiği mukus oranı artarak soluk alıp vermeyi zorlaştırır. Bazı kişilerde çiçek ve ev tozları alerjik astıma neden olabilmektedir. Astim 5.) KOAH: "Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı” kısaca KOAH olarak adlandırılır. Uzun süre sigara kullanımı bronşların ve alveollerin yapısını bozar. ✓ Bronşların uzun süreli iltihaplanması kronik bronşite neden olur. ✓ Bu hastalığa bağlı olarak zamanla alveollerin esnekliğini yitirmesi ve yırtılması sonucu amfizem oluşur. Bu iki hastalık, akciğerlerin yapısını bozarak KOAH'nın gelişmesine neden olur. KOAH hastalığı kana oksijen girişini azaltır, hastalar nefes almakta zorluk yaşar ve solunum cihazına bağlanır. Normal Normal Kronik bronşit KOAH Amfizem KOAH Solunum Sisteminin Sağlıklı Yapısının Korunması ✓ Açık ve temiz hava, bol oksijen sağladığından park ve orman gibi alanlarda düzenli spor yapılmalıdır. Yeterli ve dengeli beslenilmelidir. ✓ Kapalı ortamda uzun süre kalmamak, sigara içmemek ve içilen ortamda bulunmamak gerekir. Sigara içilmesi, tozlu ve kirli havanın solunması solunum sistemi ile ilgili yapıların zarar görmesine neden olur. Sigara dumanı, karbonmonoksit içerdiğinden kanın oksijen taşıma kapasitesini azaltır. Ayrıca sigaradaki katran soluk borusundaki titrek tüyleri birbirine yapıştırarak görev yapmasını önler. Bu durum mikroorganizmaların kolaylıkla solunum yolu organlarına ulaşmasına neden olur. ✓ Kimyasal gazların solunmasına neden olan ortamlarda çalışan insanlar, koruyucu önlem olarak maske takmalıdır.