Sindirim Sistemi ve Temel Süreçleri

Sindirim sistemi, besinlerin vücuda alınmasından itibaren işlenip, emilip ve atılmasına kadar geçen tüm süreçleri kapsayan karmaşık bir sistemdir. Bu sistem ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, kalın bağırsak ve anüsten oluşan bir kanal ile karaciğer, pankreas ve safra kesesi gibi yardımcı organlardan oluşur.

Sindirim dört temel evrede gerçekleşir:

1. Mekanik Sindirim:

   • Amacı besinlerin yüzey alanını artırmaktır
   • Dişler, midedeki HCl ve kas faaliyetleri, ince bağırsaktaki safra sıvısı bu sindirimi gerçekleştirir

2. Kimyasal Sindirim:

   • Hidroliz reaksiyonları içerir
   • Polimerlerin monomerlere parçalanması sağlanır
   • Kimyasal bağlara etki eder

3. Emilim:

   • Pasif taşıma, aktif taşıma ve osmoz kurallarına göre gerçekleşir

4. Sindirilmeyen Artıkların Dışarı Atılması

Önemli Bilgi: İnce bağırsağa kadar kimyasal sindirimle monomer madde oluşmaz.

Ağızda Sindirim:

• Hem fiziksel hem kimyasal sindirim gerçekleşir
• Ağız sıvısının pH'ı 6,2-7,4 arasındadır
• Tükürük amilazı nişastayı, glikojeni ve dekstrini maltoza parçalar
• Tükürük içeriği: Na+, Cl-, Ca+, mukus, su, amilaz, lizozim (mikroorganizmaları öldürür)

Yutak ve Yemek Borusu:

• Yutakta sindirim gerçekleşmez, gırtlak ve gırtlak kapağı olan epiglotis buradadır
• Yutma olayı istemli başlar, refleks olarak devam eder
• Yemek borusunun üst kısmı çizgili kas, alt kısmı düz kastır
• Peristaltik hareketle besinleri mideye iletir
• Ne fiziksel ne de kimyasal sindirim görülmez

Mide:

• Hem fiziksel hem kimyasal sindirim görülür
• Besinler geçici olarak depolanır
• Hem ekzokrin hem endokrin yapıdadır (HCl, pepsinojen, gastrin hormonu salgılar)
• Midenin kendini koruma yolları:
  • Kalın mukoza tabakası
  • Boş haldeyken HCl salgılamaması
  • Enzimlerin inaktif salgılanması

Dikkat: Bazı ilaçlar ve alkolün emilimi midede gerçekleşir. Midede karbonhidratların kimyasal sindirimi başlar.

HCl'nin midedeki görevleri:

• Mikroorganizmaları öldürür
• Ca, Fe, B12 vitamini emiliminde görev alır
• Pepsinojeni aktif olan pepsine çevirir

İnce Bağırsak ve Yardımcı Sindirim Organları

İnce Bağırsak:

• Kimyasal sindirimin tamamlandığı yerdir
• Hem kimyasal hem fiziksel sindirim görülür
• Villus ve mikrovilluslar emilim yüzey alanını artırır
• Duodenum (Oniki parmak bağırsağı) bölgesinden sekretin ve kolesistokinin hormonları salgılanır

İnce bağırsaktan salgılanan enzimler:

• Peptidaz (amino, karboksi), dipeptidaz
• Sükraz, maltaz, laktaz, dekstrinaz
• Bağırsak lipazı
• Enterokinaz (trypsinojen'i tripsin'e çevirir)

Anahtar Bilgi: İnce bağırsakta besinler "kimus" adını alır (midede "kimus" idi). İnce bağırsak, besinlerin tamamen sindirilerek emildiği en önemli sindirim sistemi organıdır.

Kalın Bağırsak:

• Villus yapısı yoktur
• Kimyasal sindirim gerçekleşmez
• Bol miktarda mukus içerir
• Bilirubin burada parçalanır ve dışkıya renk verir
• Su, mineral, B ve K vitaminleri burada emilir

Karaciğer: Karaciğer lobçuklardan oluşur ve sindirim sistemi için kritik görevlere sahiptir:

• Kan ve safra akışı: Kan akımı çevreden merkeze, safra akımı merkezden çevreye doğrudur

• Üretim işlevleri:

  • Heparin üretir (kanın damar içinde pıhtılaşmasını önler)
  • Safra üretir (safrayı safra kesesi depolar)
  • Pıhtılaşma faktörleri (fibrinojen, trombojen) üretir
  • Eritrosit üretir (embriyonik dönemde)
  • Eritropoietin hormonu üretir (kemik iliğini kan yapımı için uyarır)

• Diğer işlevleri:

  • Zehirli maddeleri etkisizleştirir
  • Kupffer hücreleriyle yaşlı alyuvarları parçalar
  • Provitamin A'yı, A vitaminine çevirir
  • Fe, B12, A, D, E, K vitaminlerini depolar
  • Glikojen depolar
  • Üre sentezler
  • H2O2'yi katalaz enzimi ile su ve O2'ye parçalar

Önemli Not: Karaciğer sindirim enzimi üretmez, ancak sindirim için hayati olan safrayı üretir.

Safra Kesesi:

• Karaciğerin ürettiği safrayı depolar
• Safra sıvısının içeriği: Safra tuzları, su, bilirubin, kolesterol, HCO3-
• Safra sıvısının görevleri:
  • Yağların mekanik sindirimini sağlar
  • A, D, E, K vitaminlerinin emilimini kolaylaştırır
  • İnce bağırsaktaki mikroorganizma sayısını düzenler
  • İnce bağırsak pH'ının artmasını sağlar

Pankreas:

• Karma bir bezdir (hem endokrin hem ekzokrin)
• pH artırmak için HCO3- salgılar
• Salgıladığı sindirim enzimleri:
  • Lipaz
  • Amilaz
  • Nükleaz
  • Tripsinojen
  • Kimotripsinojen
  • Karboksipeptidaz

Hormonal Düzenleme:

• Sekretin → pankreastan HCO3- salgılanmasını sağlar
• Sekretin → karaciğerden safra üretimini ve salgılanmasını sağlar
• Kolesistokinin → pankreasın sindirim enzimi salgılamasını sağlar
• Kolesistokinin → safra kesesinin kasılmasını ve safranın salgılanmasını sağlar
• Gastrin → midenin çalışmasını sağlar
• Enterogastrin → midenin çalışmasını yavaşlatır veya durdurur

Besinlerin Kimyasal Sindirimi ve Emilimi

Besinlerin Kimyasal Sindirimi

Sindirim sisteminde farklı besin grupları için özel enzimler ve süreçler bulunur. Her besin grubu belirli organlarda parçalanarak emilime hazır hale getirilir.

Karbonhidratların Sindirimi:

• Ağız: Tükürük amilazı polisakkaritleri (nişasta, glikojen) küçük polisakkaritlere ve maltoza parçalar
• İnce Bağırsak:
  • Pankreatik amilaz ile polisakkaritler, maltoz ve diğer disakkaritlere parçalanır
  • Disakkaridazlar sayesinde monosakkaritlere parçalanır

Önemli Bilgi: Karbonhidratların kimyasal sindirimi ağızda başlar ve ince bağırsakta tamamlanır. Midede amilaz enzimi işlevini yitirir.

Proteinlerin Sindirimi:

• Mide: Pepsin enzimi proteinleri polipeptitlere parçalar
• İnce Bağırsak:
  • Tripsin, kimotripsin ile polipeptitler küçük peptitlere parçalanır
  • Aminopeptidazlar, karboksipeptidazlar küçük peptitleri daha da parçalar
  • Dipeptidazlar ile amino asitlere parçalanır

Yağların Sindirimi:

• İnce Bağırsak:
  • Safra tuzları yağları emülsiyon haline getirir (mekanik sindirim)
  • Lipaz enzimi yağları gliserol ve yağ asitlerine parçalar

Nükleik Asitlerin Sindirimi:

• İnce Bağırsak:
  • Nükleazlar DNA ve RNA'yı nükleotitlere parçalar
  • Nükleotit sindiren enzimler ile azotlu bazlar, şekerler ve fosfatlara ayrılır

Besinlerin Emilimi

Sindirim sonucu oluşan yapı taşları, özel mekanizmalarla kana veya lenf sıvısına geçer. Bu emilim süreci, özellikle ince bağırsaktaki villus ve mikrovilluslar sayesinde geniş bir yüzey alanında gerçekleşir.

Emilim Yolları:

• Karbonhidrat ve proteinlerin yapı taşları kılcal kan damarları yoluyla karaciğere taşınır
• Yağların yapı taşları özel bir yolla taşınır:
  1. Trigliseritler yağ asidi ve gliserole parçalanır
  2. Bağırsak epitel hücresi içinde tekrar birleştirilir
  3. Etrafı fosfolipid ve kolesterol ile kaplanarak "şilomikron" adı verilen yapı oluşturulur
  4. Ekzositoz ile lenf damarına geçer

Anahtar Kavram: Şilomikron oluşumu, yağların suda çözünürlüğünü artırarak taşınmasını kolaylaştırır. Bu sayede yağlar lenf sistemi aracılığıyla taşınabilir hale gelir.

Taşınma Yolları:

• Lenf damarında taşınan bir madde ile kılcal kan damarında taşınan bir madde ilk defa sağ kulakçıkta karşılaşır
• Lenf sıvısı ile kan, köprücük altı toplardamarda birleşir

Emilimin Gerçekleştiği Yerler:

• İnce bağırsak: Besin monomerleri, vitamin ve minerallerin çoğu
• Kalın bağırsak: Su, bazı mineraller, B ve K vitaminleri
• Mide: Alkol, bazı ilaçlar, su ve az miktarda besin monomeri

Sindirim sistemi fizyolojisi, besinlerin alınmasından emilimine ve atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasına kadar tüm süreçleri kapsar. Bu süreçlerin sağlıklı işlemesi, vücudun enerji üretimi ve yapı taşlarının temini için hayati önem taşır.