Biyoloji

Alternatif metin:

yapma 6 ÜREME Canlılık için şart değil neslin devamı için şarttır HARED KOD eşeyli ve eşeysiz olmak üzere ikiyee ayrılır. İnorganik CANLILARIN TEMEL BİLEŞİKLERİ Organik olmak üzere ikiye ayrılır. 1) inorganik bileşikler Canlılar tarafından üretilip dışarıdan hazır alınarak sindirilmeden önce hücre zarından geçebilirler çünkü küçük türler enerji vermezler(kemosentetik canlılar hariç) inorganik maddeleri oksit leyerek enerji ihtiyaçlarını karşılayabilirler yapıcı onarıcı ve genellikle düzenleyicidirler. BASTIM 2) organik bileşikler Organik bileşikler inorganik bileşiklerin aksine canlılar tarafından üretilir besinler hücre zarından geçemez bu yüzden sindirip kana öyle verilir yapıcı enerji verici ve düzenleyici görevleri vardır. MİNARALLER Bitkiler tarafından topraktan alınır hayvanlar ise besinler aracılığıyla alabilir enerji vermezler eksikliğini de hastalıklar görülür düzenleyicidirler. Kalsiyum (Ca) Vücutta en fazla bulunan mineraldir kemik ve dişlerin yapısına katılır kas kasılması ve kanın pıhtılaşmasında görevlidir. Magnezyum (Mg) İnsanlarda kemik ve dişleri bitkilerde ise klorofilyn yapısına katılır. Fosfor (P) ATP'nin nükleit asitlerin ve hücre zarının yapısına katılır eksikliğinde diş ve kemik problemleri oluşur Sodyum(Na) Vücudun iyon dengesinde sinirsel uyarı iletiminde kas ve kasılmasında görev alir eksikliğinde kramp halsizlik sindirim bozukluklari görülür ORGANİK BİLEŞİKLER En küçük yapı birimine monomer monomerlerin birleşmesiyle oluşan yapıya polimer denir. Monomer Sindirilmeden direk hücre zarından geçer her küçük madde monomer değildir monomerler gibi küçük moleküller de hücre zarından geçer. Monomer maddeler aminoasitler glikoz galaktoz fruktoz . Polimer maddeler Monomerlerin birleşmesiyle oluşur sindirilmeyen hücre zarından geçemezler her büyük madde polimer değildir. Nişasta glikojen protein enzim KARBONHİDRATLAR Yapısında C H ve O elementi bulunur. Monomerler arasında glikoz bağı kullanarak daha büyük maddeler oluşturulur ilk sırada enerji vericidirler düzenleyici değildirler çünkü kolay yıkılırlar H az olduğu için Monosakkaritler tek şekerliler 3 karbonlular (Trios) 5 karbonlular(pentoz) 6 karbonlular(ekzos) Glikoz Galaktoz fruktoz Dış sakaritler iki şekerliler Maltoz laktoz sükroz Polisakkaritler çok şekerler Nişasta galaktoz kitin Selüloz Monosakkaritler Hidroliz edilmeyen küçük şekerdir monomer oldukları için hücre zarından geçebilirler yapısında glikozit bağ bulunmaz solunum reaksiyonunda ile yakılarak ATP verirler öz eki getirilerek isim bildirirler İçerdiği karbon sayılarına göre göre 356 karbonlular olarak üçe ayrılır 3karbonlular Solunum ve fotosentez oluşan arı ürünlerdir 5 karbonlular Riboz ve Dokriboz olmak üzere ikiye ayrılır. riboz ve demokritos arasındaki fark Dokri boz da bir tane oksijenin eksik olmasıdır. 6 karbonlarlular Alt karbonlu monosakkaritlerin birbirinin izomeridir Glikoz galaktoz fruktoz üçe ayrılır. Glikoz Kan şekeri ya da üzüm şekeri olarak bilinir tüm canlı hücrelerin öncelikli enerji kaynağı üretici canlılarda tarafından üretilebilir sinir hücrelerinin enerji kaynağıdır bayılma sebebi sinir hücrelerinde yeterli glikoz olmamasıdır. Galaktoz Süt şekeri olarak olarak bilinir hayvanlarda ve bazı bitkilerde üretilir organizma tarafından glikoza dönüştürerek kullanılır. Fruktoz Meyve şekeri olarak bilinir en tatlı şekerdir bitkiler tarafından üretilir organizma tarafından glikoza dönüştürülerek kullanılır . DİSAKKARİTLER iki monosakkaritin birleşmesiyle oluşur su açığa çıkar Dehidrasyon tepkimesidir yapısında glikozit bağ bulunur hidroliz edilmeden hücre zarından geçemez çünkü büyüktür açığa çıkan su monomer sayısına eşittir Maltoz sükroz laktoz 1) maltoz İki maltoz glikozun glikozit bağı ile birleşmesi maltoz enzimi ile sindirilir. 2)Sükroz Glikoz+ glikoz. → maltoz+ h20 Glikoz ve fritos birleşir sükroz enzimi ile sindirilir bitkiler . Glikoz + fruktoz--- Sükroz+h20 3) laktoz Glikoz ve Galaktozun birleşmesiyle oluşur hayvanlara özeldir laktoz enzimi ile sindirilir. Glikoz+ galaktoz―――― laktoz+h20 POLİSAKKARİTLER Çok sayıda glikozun bir araya gelmesiyle oluşur bu sırada açığa n-1 h20 çıkar yapıt Glikozdur sindirime uğramadan hücre zarından geçemez deposal ve yapısal olarak içe ayrılır. 1) deposal Glikojen ve nişasta 2) yapısal Selüloz ve kitin Glikojen Hayvanların bakterilerin ve mantarların depo şeklidir insanda fazlası karaciğere ve kaslara depo edilir karaciğerde olan olan glikojen kan şekeri yükseltmek için glikoza dönüştürülür ancak kasta depolanan glikojen kana verilmez hareket sağlamak için çizgili kaslarda kullanılır. İyot kahverengi Nişasta Bitkilerin deposudur hayvanda üretilmez hücre ışığı suda çok az çözünür. İyot mor mavi Hayvanlarda vücudunda nişasta vardır ancak hücrelerinde yoktur amilaz ile sindirilir sadece mal toza kadar. Selüloz Bitki ve alglerin hücre çeperinin yapısına katılır suda çözünmez mukus sayısını arttırır bu sayede Astas azalır bir hücre selüloz ve nişasta üretebiliyorsa kesinlikle bitkidir Kitin Böceklerin dış iskeletlerini mantarların hücre çeperlerinin yapısına katılır yumuşaktır kalsiyum karbonatla birleşince sert olur suda çözülmez yapısında azot bulunur yapısında tek azot bulunan kitin! YAĞLAR VE PROTEİNLER Yapısında karbon hidrojen oksijen ve daha fazla element bulundurur daha fazla hidrojen olduğu için daha çok enerji daha çok su oluştururlar ikinciⓇden enerji vericidirler organları korurlar kilolu insanların soguktan sıcaktan büyüktürler ancak polimer değillerdir. Üçe ayrılırlar Trigliserit Steroid Fosfolipit 1) trigliseritler Depo yağlar üç yağ asidi bir gliserol birleşmesiyle oluşur. Depo yağlardır yapıtaşları arasında ester bağ bulunur enerji verirler polimer değil çünkü farklı şeyler. Naturel yağ sentezlenirken doymuş ve doymamış olarak ikiye ayrılır. Doymuş ya asidi İçerdiği karbon atomları arasında hep tek dağ vardır o da sicakliginda katı hayvansal yağlar kuyruk yağ tereyağı Doymamış yağ asidi İçerdiği karbonatlar en az bir tane çift bağ vardır oda sicakliginda sıvıdır bitkisel yağlardır zeytinyağı fındık yağı vücutta sentezlenen ve dışarıdan hazır olarak alınması gereken yağ deneme temel esansiyel yağ asidi denir. Fosfolipitler Hücre yapısını oluşturulan yağlardır hücre yapısına katılır çift sıra halindedir Hücresel Zari sindirimi hidrofobik ve hidroik olmak üzere ikiye ayrılır dört çift ester bağ vardır üç yağ asidi bir gliserol bir fosfat oluşur. Sororitler En küçük yağlar hücre zarından geçerler kasları da hızlı gelişmesini sağlarlar D vitamini Sinir hücrelerinde milin kılıftan görevlidirlerimps iletiminin hızlarına etki eder vardır PROTEİNLER Canlı yapısında en fazla bulunan organik bileşiklerdir dna şifre alınarak ribozom da sentezlenir yapısında CH OS ve P bulunur açığa Co2 h20 NH3 Sindirilmeyen hücre zarından geçemezler. fazlası yağ dönüştürülerek depo edilir polimerdirler monomerleri amino asittir aminoasitler arasında peptik bağ bulunur. Amino grubu Karboksil grup Radikal grup Not: bir aminoasitin karboksil grubu ile başka bir amino asidin grubu arasında Peptit bağı kurularak protein sentezlenir. Proteinlerin birbirinden farklı olması Aminoasit çeşidi aminoasit sayısı aminoasit sırası Aminoasitlerin bağlanma çeşidi ile sentezin gerçekleşmiş ribozomun protein çeşitliliğine etkisi yoktur aminoasitler ribozom da sentezlenmesi Ribozom aminoasit birleştirerek protein sentezler doğada 20 çeşit aminoasit vardır bizler sadece 12 tanesini kendimiz üretir sekiz tanesini dışardan alırız. Proteinin önemli görevleri Maddelerin taşınmasını sağlar vücudun savunmasını sağlar solunum da görevli taşınmasını sağlar hemoglobin kanın ozmotik basıncını düzenler kas kasılmasını sağlar hormon yapısına katılır tepkimeleri hızlandırır. BASİT Sadece protein substrati tanıyan enzim protein ENZİMLER BİLEŞİK Protein Protein kısmı yardımcı kısmı ko faktör kısmı Nedir?= biyolojik tepkimelere giren aktivasyon enerjisini düşüren tepkimeleri hızlandıran tepkime değişmeden çıkan biyolojik katalizörlerdir Enzimlerin özellikleri Ezinler reaksiyonları bağlatmazlar başlayan reaksiyonları hızlandırırlar enzimler tepkime değişmeden çıktıkları için tekrar tekrar kullanılırlar sonuna az eki getirilirse aktifjen akı getirilirse inaktif olurlar bazı enzimler ters sinir çift yönlü çalışır bazı izinler takım halinde çalışır yani bir enzimin ürününü suratı olabilir VİTAMİNLER Yapılarında CH o tümünde bazılarında N bulunur enerji vermezler düzenleyicidirler enzimlerin yapısına Quuenim olarak katılırlar B gruplarındadırlar hücre zarından direk geçerler sindirime uğramazlar iki grupta incelenirler. P ve C SUDA Vücutta depolanmaz fazlası idrarla dışarı atılır eksikliğinde çabuk hissedilir YAĞDA ADEK vücutta depolanır fazla fazlası idrarla atılmaz eksiklikleri çabuk hissedilmez A vitamini öncül vitamindir germe Pacmentlerinden olan ritim pigmentinin yapısına katılır eksikliğinde gece körlüğü tavukkarası görülür. D vitamini Yada çözünür ödüldür eksikliğinde reşitizm çocuklarda Osmozoloji yetişkinlerde kas ve kemik güçsüzlüğü E vitamini Güçlü bir antikor üreme organı gelişimi güzellik vitamini olarak bilinir K vitamini Kanin pıhtılaşması Yada çözünür oksijenden kana geçerek pıhtılaşır C vitamini Anemi Berberi hastalığı biz hariç depolanmaz eksikliğinde saç dökülmesi unutkanlık anemi depresyon beri beri Sen hastalığı. NÜKLEİK ASİTLER Nükleik Asstler hazır verilmiş ise dnaa'nın birinci zinciri için n−1 ikinci zinciri için n-2 Nükleitler hazır verilmemişse Dnaa'nın birinci zincir için3n-1 Dna'in ikinci zinciri için3n-2 Su oluşur DNA Toplam nükleikik sayısı toplam toplam bal sayısı= toplam şeker sayısı= toplam fosfat sayısı Yapısında monosakkarit deoksiriboz (c 5 o 4) Sen teyze arasında hidrojen bağlarını açan helikoz... Yıkım da dna sorumludur (nükle az) Kalıcı değişimlere mutasyon denir Dna'nın yapısında aminoasit protein yok ancak DNA-kromatit+protein RNANI GENEL ÖZELLİKLERİ Tek zincirlidir dna üzerinden sentezlenir replikasyonu yoktur özel pazı Urasil özel şekeri bozdur protein sentezinde görev alır kalıtımda sorumlu olabilir ancak virüse kesin değil yapısında; Adenin Urasil Stozin Guanin bulunur MRN Protein sentezi için dna'dan aldığı şifreyi Ribozoma getirir bulunma olasılığı %5tir zayıf hidrojen bağı içermez TRNA Protein sentezi için amino asitleri Ribozoma taşır zayıf hidrojen bağ içerir bulunma oranı %15 tir RRNA Ribozomun yapısına katılır bulunma oranı %80 tir HIRMONLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ Hormon Uyarıcı anlamına gelir kanla taşınırlar etki ettikleri organa hedef organ denir hedef organları reseptörlerle tanırlar hormonları sentezleyen beslenir endokrin bezlerdir. Hücre teorisi Canlılar ya da bir ya da bir çok hücreden oluşur canlıların en küçük yapısal ve işlevsel birimi hücredir tüm metabolik olaylar hücrede gerçekleşir bir hücrede daha önce var olan hücrelerden oluşur hücreler katılım materyali taşır ve aktarır. HÜCRE OTURUN YERDEZARININ ÖZELLİKLERİ Canlı esnek ince yaslandıkça kalınlaşmaz saydamdır stop bakkal fosilpetlerden oluşur üzerinde parlar vardır Görevleri Hücre dış ortamdan ayırır hücreyi dağılmaktan korur hücreye şekil verir madde alışverişini sağlar gaz alışverişini sağlar Hücre duvarının özellikleri Cansızdır serttir dayanıklıdır hücre yaşlandıkça kalınlaşır üzerinde geçitler bulunur HÜCRE ZARININ YAPISI HÜCRE ZARINDAN FARLILAŞAN YAPILAR Sil) hücre zarından dışa doğru çok sayıda oluşan kısa çıkıntılardır paramesyum kamçı) hücre zarında dışa doğru uzanan genellikle tek ve uzun olan çıkıntılardır öglena kamçısıyla hareket eder sperm kamçısıyla hareket eder Pinositoz cabi Sıvı besinlerin hücre içine alınması için içe doğru oluşan çöküntülerdir Yalancı ayak Katı besinlerin hücre içine alınmasını sağlar hareketi sağlar amip akyuvar Mozozom Hücre Zarı kıvrımıdır prokaryotlarda oksijen solunum gerçekleştirdiğinde yerdir Mikrovillus Bağırsaklarda emilim düzeyini arttıran parmaksız çıkıntıdır Pasif taşıma Küçük moleküllerin çok olduğu ortamdan az olduğu ortama kendi kinetik enerjileri ile ATP kullanmadan geçiş yapmalarıdır yoğunluk farkı önemlidir Pasif difüzyon Moleküllerin fosfolipit tabakadan ATP harcamadan çoktan aza doğru geçişleridir canlılık şart değildir taşıyıcı protein görev almaz ADEK vitaminleri yağlar gazlar Kolaylaştırılmış difüzyon Küçük moleküllerin çoktan aza doğru taşıyıcı protein vasıtasıyla geçmesidir canlılık şart değil enzim görev almaz glikoz galaktoz fruktoz aminoasitler B ve C vitaminleri Osmos Suyun difüzyon udur yani çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun ortama geçişidir zarar vasıtasıyla geçiş yapar Osmoz gerçekleştiği farklı ortamlar Hipertonik ortam Çok yoğun ortam demektir yani çözünen çok suyun az olduğu ortam bir hücre kendisinden yoğun bir ortama bırakılırsa suyunu kaybederek büzülür bu olaya plozmaliz denir ZARSIZ ORGANELLER Ribozom Çekirdek içinde Çalışmaz zararsızdır hem pra karot hem ökaryot canlılarda bulunur görevi protein sentezi yapmak Prokaryotlarda stoplazma da bulunur iki alt birimden oluşur küçük alt birim büyük alt birim Sentrozom Çift steroidlerden oluşur bölünmenin interfaz evresinde kendini işler ipliklerini organize eder kromozomların kutuplara doğru hareketini sağlar gelişmiş bitkilerde sinir hücresi ve olgun alyuvarlarda bulunmaz dokuzun üçlü kombinasyonu ökaryot Endoplazmik retikulum Hücre içinde madde depolama ve iletiminde görev alır hücreyi bölümlere ayırır granül ve granülsüz olarak ikiye ayırır granülsüzer Granülsüz zehirli maddeleri zehrinden arındır karbondioksit granülü ise karbondioksit lipit sentezi Golgi ER proteinleri modifiye eder salgı paketleme hücre kimlik glikol lipit ve glikoprotein görevi alır lipit karbonhidrat selüloz hariç sentez de görev alır bitkilerde ara lamel orta plak oluşumunu sağlar Lizozom Ribozom ve ve golgi iş birliği ile oluşur hidrolik enzimler içerir hücre içi sindirim de görev alır Lizozomla ilişkili kavramlar Lizozom bozulması dağılması otolize Hücre içi yapılan parçalanmalarına otofogi Hücrenin kontrollü bir biçimde öldürülmesine Apopitoz denir Koful Hücre zari Besin kofulu Contratif koful Ploizom: 1 fazla aynı prt snt çok s riboz bir aray Depo kokulu görevi besin depolama suyu dışarı atma vb. Kontaktif koku : Tatlı suda bulunan tek hücreli gibi canlılardan fazla suyun dışarı atılmasını sağlar bu sırada atp harcanır. PEROKSİZOM Mikro cimcik bitki ve hayvanlarda bulunabilir uzun zincirli yağ Asstini mitokondrilerinin kullanabileceği hale getirir oksidasyon enzimlerine sahip ama ATP üretmez reaksiyonları sırasında oksijen üretir ve tüketir tek zarlı önce oksijeni kullanır sonra oluşturur ÇİFT ZARLI ORGANELLER Mitokondri ökaryotlarda oksijenli solunumdan sorumludur kendine özgü dna ve RNA ve ribozom yapıları içerir Çekirdek kontrolünde sayısını artırılabilir dış zarı düz İç zarı kıvrımlıdır görevi oksijenli solunum ile atp üretmektir. RNA Ribozom DNA su RNA ribozomu Gerçekleştiğinde Kendini eşleyebilir İç zar kıvrımlı DNA Dış zar Birbirlerine dönüşebilirler PLASTİTLER Kloroplast 3 çeşittir çift zarlıdır hem dış zarı hem iç zarı düzdğr görevi fotosentez üretmek kendisine ait DNA RNA si ribozomu vardır gerektiğinde kendini eşleyebilir.sitoplazmasına stroma denir Kromoplast Yeşilin dışında yanı kılotofil pigmenti diğer renk pigmenktlerini bulunduran plastittir. Likopen-kırmızı -domates Kisonofiil-sarı-limon Karoten -turuncu -biber Lökoplast Çift zarlıdır Renksizdir Besin depo eder Örnek Ay çiçeği -yağ Baklagiller-protein Patates -nişasta vb ÇEKİRDEK ökaryotlarda bulunur kalıtım metaryelinde taşıdığı için yöneticidir 4 kısımdan oluşur 1)çekirdek zarı (karyolemma) 2)çekirdek SIVISI (karyoplazma) 3)çekirdek ik (nikel oluş 4)kromatit iplik ve kromozom 1 çekirdek zarı) çekirdeği stoplazmadan ayırır çift katlıdır dış katmanında ribozom bulunur .çekirdek zarının üzerinde geniş yapılı porlar bulunur bu porlar sayesinde büyük moleküller çekirdekten stoplazmaya sitoplazmadan çekirdeğe giriş yapabilirler hücre bölünürken çekirdek zarını ve çekirdekçik eriyerek kaybolur sonra tekrar olusur 2çekirdek SIVISI Çekirdeğin içini dolduran sıvıdır stoplazmanın devamı gibi olup ama daha yoğundur 3)çekirdekçik Herhangi bir zarı yok kromatit iplikleri DNA nın RNA yoğun olduğu koyu renkli bölgedir RRNA burda sentezlenir Kromatit iplik ve kromozom Kromatit iplik DNA +protein Histon Kromozom Kromatit ipliklerin kısalıp kalınlaşmasıyla oluşur İnsanda 40 kromozom bulunur