Biyoloji

Alternatif metin:

profaz I aşamasında ergenliğe kadar. duraklama dönemine girer. Yumurta Kanalı (Fallop Tüpü): Yumurtalıkla rahim arasında bulunan bir kanoldır. Yumurto kanalının yumurtalığa bakan ucu kırpikli huni şeklindedir. • Döllenme olayı, zigot oluşumu ve zigotun ilk bölünmeleri (segmentasyon) yumurta kanalında gerçekleşir Yumurtanın yo do embriyonun rahime taşınması, yumurto kanalındaki sillerin tek yönlü dalgalanma hareketi yapması ile sağlanır. Dol Yatağı (Rohim): Embriyonun doğumo kodar geliştiği kaslı kalın duvarlı bir yapıdır. Oogenez Mitoz Oogonium 2n Birincil Oosit Profaz l'de 2n Embriyo döneminde 2n Mayoz I Birincil no Kutup Hücresi Mayoz II Birincil Oosit Ergenlik döneminde İkincil Oosit İkincil no 2n Kutup Hücresi Zigot • Döl yatağının iç kısmı mukus salgılayan ve bol kılcal damar bulunduran endometrium tabakası ile kaplanmıştır Endometriyum kalınlığı Yumurtalık hormonları Yumurtalığa ait döngü • Mensturasyon döngüsünde, mito2 bölünmelerle endometrium kalınlığı artar. Böylece embriyonun gelişimi için uygun bir ortam hazırlanmış olur. Vagina ve Serviks: Vagina, döllenmemiş yumurtanın atıldığı ve spermlerin kadın vücuduna bırakıldığı, doğumun gerçekleştiği kadın üreme Sisteminin disa açılan bölümüdür. · Vojinoyı döl yatağına bağlayan bölgeye servits denir. NOT-Vagina idrar kanalıyla bağlantılı değildir. MENSTRUAL DÖNGÜ . Oogenezin tamamlanması Ive yumurtanın oluşumu ile döllenmemiş yumurtanın vúcutton atılışına kadar olan döngüye menstrual döngü denir. Yaklaşık 28-35 gün süren bir dönemdir. Bu döngü ergenlik döneminde başlar ve menopoz evresinde durur. ovaryum dan salgılanan hormonlar ile denetlenir. •Döngü. hipotalamus, hipofiz ve Hipotalamus salgıladığı RF ile hipofizi Üreme ile uyarır. ilgili RF sesidin GnRH' tir. Hipofia FSH ve LH hormonlarını kana . Salgılar. Kan yoluyla ovaryumu uyarır. • Ovaryum hipofizin denetiminde östrogen ve progesteron salgılar. Hipofiz hormonlarının kandaki düzeyi GnRH Hipotalamus Hipofizin ön lobu FSH LH LH Östrojen ve progesteron bileşimi tarafından engelleme Yüksek düzeyde östrojen ile uyarılmış Düşük düzeyde östrojen ile engellenmiş Folikul Evresi • GnRH hormonunun salgılanmasıyla başlar. Bu hormon hipofiz bezinin ön lobunu uyorarok FSH ve LH hormonlarınım salgılan- mosino neden olur • FSH etkisiyle foliküllerin birisi büyür Ive içerisindeki yumurta gelişir. Foliküller östrogen salgılar. FSH FSH ve LH folikülü uyarır LH dalgası yumurtlamayı tetikler • Folikul evresi or tolama olarak 10-14 gün sürer. Ovulosyon Evresi Bozulan Korpus luteum korpus luteum Yumurtlama Luteum aşaması Korpus luteum Büyüyen folikül Olgunlaşan folikül Folikul aşaması Büyüyen folikül tarafından artan oranlarda salgılanan östrojen Östrojen Çok düşük östrojen düzeyi Endometriyum Menstruasyon evresi Folikül evresi ó Ś 10 Zirve LH dalgasına neden olur Progesteron tarafından salgılanan progesteron ve östrojen Progesteron ve östrojen endometriyum kalınlaşmasını sağlar • LH hormonunun etkisiyle yumurta, folikülün yırtılmasıylo yumurtalıklardan yumur to kanalına geçer. Bu olaya ovulasyon (yumurtlama) denir. • Yumurta, buroda spermle karşılaşırsa döllenme meydana gelir. . • Ovulasyon, menstrual döngünün yaklaşık 14. gününde. gerçekleşir. Korpus Luteum Evresi Ovulasyon evresinde yırtılan folikulun içine yog domlacıklarının oluşur yapı dolmasıylo, korpus luteum adı verilen Bu bol yapı progesteron, az miktarda östrojen salgılar. Menstruasyon Evresi • Döllenme olmazso korpus luteum bozulur ve progesteron Salgısı azalır. 14 15 Korpus luteum evresi 20 25 28 • İnsanda kadındaki üreme döngüsü • Endometriyumun sonradan kalınlaşan kısmı porcalanır. • Döllenmemiş yumur to hücresi ile doku parçaları bir miktar konla beraber atılır. Buna menstruasyon denir. Bu evre yaklaşık 4-5 gün Sürer. • Menstruasyondan sonra kandaki FSH miktarı artmaya başlar. Böylece yeni döngü başlamış olur. KADIN ÜREME SİSTEMİNİ KONTROL EDEN HORMONLAR FSH: Folikulin gelişmesini ayarlanır. ve yumurtanın üretimini uyarır. ir. Östrogen hormonunu salgılatır. FSH ve östrojen miktarları negatif geri bildirimle LH: Ovulosyonu uyarır ve ardından folikuler dokunun korpus luteuma dönüşmesini sağlar. Korpus luteumdon progesteron salgılatır. LH ile progesteron hormon miktarları pozitif bildirimle geri oyarlanır. LTH (prolaktin): Korpus luteumun bozulmadan devamını sağlar. Süt bezlerinin gelişimini, süt salgılanmasını ve annelik iç güdüsünün oluşmasını sağlar. Gebeliğin devamı için korpus luteum bozulduktan sonra, 5. aydan itibaren progesteronu plasenta Salgılar. 5. aya kadar korpus luteum - un bozulmamasını insan koryonik gonadotropin (hCG) hormonu sağlar. Bu hormonun varlığı gebeliğin tespitinde kullanılır. NOT- Gebelik boyunca GnRH, östrojen ve progesteron hormonları yükset iken FSH ve LH hormonları düşük seviyededir. Bu gebelik boyunca folikul ve ovulasyon evreleri ERKEK ÜREME SİSTEMİ gözlenmez Erkek üreme sistemi: testisler, epididimis, vas deferans, penis ve yardımcı bezlerden oluşur. Testisler • Erkek eşey organları olan testisler bir çifttir ve testis tor basında (skrotum) bulunur. yüzden • Testislerin temel görevleri; hormon salgılamak (testosteron) ve spermatogenez olayı ile erkek üreme hücreleri olan spermlerin üretilmesini sağlamaktır Seminal Kese Vas Deferans Prostat Bezi Epididimis Seminifer Tüpçük Testis Sertoli Hücresi Üretra Epididimis Testis Skrotum Seminifer Tüpçüğün Enine Kesiti NOT-Spermatogeneade görevli enzimler, normal vücut sıcaklığındo faliyet gösteremez. Bu nedenle strotum karın boşluğununun dışında bulunur. Testisler içinde seminifer tüpçük olarak adlandırılan çok sayıda kıvrımlı kanal bulunur. Spermier bu kanalların içinde üretilir Bu kanallarda iki belirgin hücre grubu bulunur. Bunlar spermotogonik hücreler ve sertoli hücreleridir. . • · Spermatogonik hücreler spermatogonyumlar, sperma tositler ve spermatitler olmak üzere üs çeşittir. • Spermatogonyumlar 2n kromozomlu forklılaşmamış hücrelerdir. Bu hücreler mitozla çoğalır. Daha sonra spermatogenez sonucu. spermatitler oluşur. Sağlıklı bir bireyde spermatogenee olayı ergenlik döneminde başlar ve erişkinlik dönemi boyunca devam eder. • Sertoli hücreleri spermin beslenmesini ve desteklenmesini sağlar. Seminifer tüpçükler arasında dağınık olarak bulunan leydig hücreleri testosteron solgılar. NOT Testislerde oluşan spermierin döllenme yeteneği yoktur. Spermier epididimiste olgunlaşır ve hareket yeteneği kazanır. Spermier döllenme yeteneğini ancak kadın ureme sisteminin kimyasal ortamında kazanırlar. Spermatogenez 2n Spermatogonyum Mitoz↓ Mayoz I 2n Birincil spermatosit n Mayoz II n Farklılaşma↓ İkincil spermatosit Spermatit + n A Spermler Negatif Geri Bildirim Hipotalamus GnRH Ön Hipofiz FSH LH Sertoli Hücreleri Leydig Hücreleri İnhibin Spermatogenez Testosteron Erkek Üreme Sisteminin Hormonal Kontrolü • Erkek üreme Sistemi hipofiz bezinden salgılanan FSH ve LH hormonları ile denetlenir. • FSH spermatogenezi başlatır ve testislerde sperm oluşumunu uyarır. Negatif Geri Bildirim • LH testisleri uyararak testosteron. hormonlarının Salgılanmasını sağlar. NOT Prostot besi Sperm ile idrarın aynı an do sıkışını önler • •Spermler, seminifer tüpçüklerden epididimis kıvrımlı kanallarına girer. Epididimiste spermler olgunlaşmasını tamamlar ve hareket etme özelliği kazanır. • Epididimiste oluşan spermler vas deferans kanalına geçer. Bu kanal mesone. üzerinden dolanarak spermleri üretrayo taşır. Spermier üretradon dışarıya atılabilir. DÖLLENME OLAYI Yumurtanın Yapısı Spermin Yapısı • Oositin gelişimi yo do döllenme sırasında yumurta örtüleri oluşur. Folikül Hücreleri • Yumurta hücresi yumur to 20r. Sitoplazma Çekirdek Hücre Zari Zona Pellicuda ile çevrilidir. Yumurto zarının dışında protein, glikoprotein. yo do polisak koritlerden oluşan 2000 pellucido denen bir örtü bulunur. • Zona pellucido dışındo folikül hücreleri bulunur. • Zona pellucida türe özgü reseptörler içerir. Böylece yumur to aynı türe ait spermlerle döllenir. Çekirdek Mitokondri Sperm bos.orto bölüm ve kamą olmak üzere üç bölümden oluşur. Akrozom • Spermin boş kısmında n=23 kromozomlu çekirdek bulunur. Başın uç kısmında, Sindirim enzimleri b bulunduron okrozom yer alır. Akrozomun sahip olduğu sindirim enzimleri, yumurtanın 2000 pellusido Baş Orta Kamçı tabakasını eritmekte görev alır. Bölüm • Spermin orto bölümünde bol miktarda mitokondri bulunur. Mitokondrilerin ürettiği ATP energisi, spermin hareketi için kullanılır. Kamçının dalgalı hareketleri sayesinde spermler Sivi ortamdo yüzebilir ve yumurtaya doğru hareket eder. NOT-Yumurto büyük bol sitoplazmalı, kamçısız ve hareketsizdir. Sperm ise küçük, oz sitoplazmalı, kamçılı ve hareketlidir. Döllenme • Spermler kodin üreme sistemine aktarıldıktan sonra yumur to torofindon salgılanan kimyasallar (fertilizin) yardımıyla döllenme borusundaki yumurtaya ulaşır. • Yumurtanın etrafinda doloson binlerce spermden sodece birisi, yumurtanın etrafındaki 2000 pellucidodon geçerek hücre zanno tutunur. Hücre 20rının özgüllüğü sayesinde yumurtayla sadece oyni türe ait sperm birleşir. Spermlerin boş kısmında bulunan akrozom, içindeki enzimler yumurtanın hücre 2arını deler. Yumurto zanno ilk tutunan sperm hücre içerisine girerken yumurtanın dışında, diğer spermlerin girmesini engelleyen bir kılıf oluşur. Böylece bir yumurtanın sadece bir sperm tarafından döllenmesi sağlanmış olur. Yumurto çekirdeğinin sperm çekirdeği ile birleşerek zigot oluşturmosino döllenme adı verilir. Yumurtalık Döl Yatağı Folikül Folikülden Ayrılan Yumurta Serviks Vajina. Sperm Yumurta Kanalı Folikül Hücresi Sperm Çekirdeği Zona Pellucida Yumurta Hücre Zari Yumurta Çekirdeği Akrozom İnsanda Bir Spermin Yumurtayı Dölleme Aşamaları iki bireyi oluşturur. Tek yumur to ayrı yumur to iki ayrı spermle döllenir. Tek yumur to ikisi oluşumunda zigot ikiye bölündükten sonra, her bir blastomer, ayrı ayrı gelişerek ikizlerinin genetik yapısı aynıdır. Cift; ise iki yumur to ikizi oluşumunda In vitro fertilizasyon: Eğer döllenme sperm sayısının azlığı gibi nedenlerden dolayı doğal yollarla meydana gelemiyorsa kısırlık meydana gelebilir. Çocuk sahibi olmak isteyen ailelere önerilen tekniklerden biride in vitro fertilizasyon (IVF) yo do halk arasındaki adıyla. tüp bebek yöntemidir Bu yöntemde bir yumurtanın sperm torofindon, vücut dışında (in vitro) suni olarak döllenmesi sağlanır. Sürecini 12lemek, yumurtayı yumurtalıklardon almak ve laboratuar ortamında sperm ile dölleyerek döllenmiş yumurtanın (zigot) daha sonra onne adayının rahmine başarılı bir gebelik oluşturulması amacıyla tekrar aktarılması şeklinde özetlenebilir. Üreme Sisteminin Sağlığı: Üreme sağlığını oluşturan temel ögeleri, cocuk sahibi olup olmomo yo da ne zaman ve koç çocuk sahibi olacağına karar verebilme; bu kararı istediği gibi uygulayarak planlanmış gebelikler sonucu sağlıklı çocuklara sahip olabilme; genital yol ve cinsel yolla bulason en feksiyon etkenlerinden korunabilme ve gerektiğinde tedavi olabilme şeklinde özetlemek mümkündür. IVF işlemi. bir kadının yumur ·Hlama. • Cinsel yolla bulaşan hastalıkların en yay gin BÜYÜME VE GELİŞME olanları AIDS, frengi, hepatit B, HPV ve bel soğukluğudur. 'Zigot ile başlayıp yeni bir birey oluşması ile sonlanan olayların tamamına gelişme denir. İnsanda Embriyonik Gelişim Basamakları • Embriyonik gelişmede yapısal farklılaşmalar çok hızlı olur. Dört hoftolik inson embriyosu 5mm olmosina karşın omurgal, embriyosu obrak tanınabilir. Orgon sistemleride şekillenmeye başlar. Embriyonun gelişimi sırasında, segmentosyon (bölünme), gastrula (hücre göçü), forklılaşma ve organogenez evreleri görülür. Segmentasyon: Yumurtanın spermle döllenmesi sonucu oluşan zigotta birbirini izleyen hızlı mito2 bölünmeler gerçekleşir ve hücre sayısı ortor. Bu bölünmeler evresine segmentasyon denir. Fallop Tüpü Dörtlü Blastomer İkili Blastomer Sekizli Blastomer NOT- Segmentasyon evresinde büyüme yoktur. İkincil Oosit Ovaryum Döl Yatağı Morula • Bu evrede zigot. madde miktarı artmadan gittikçe küçülen hücrelere bökünür Hücreler büyüme olmodon DNA eşlemesi • yaparak bölünür Segmentosyon sonucu oluşan her bir hücreye blastomer denir. • Birbiriyle aynı büyüklükte ve oyni kolitsal yapıdaki blastomerlerin oluşturduğu, dut görünümündeki hücre topluluğuna morula denir. NOT-Morulo evresindeki embriyodo kütle artışı olmaz. Bunun nedeni Blastula zigotun büyümeden bölünmesi ve yapısındaki vitellusun enerji sağlamak İnsan Embriyosunun Döllenme Borusundaki Gelişim ve Blastulanın Oluşumu amacıyla harcanmasıdır. bas lor • Morulo evresindeki embriyonun iç kısmındaki hücreler kenaro doğru göç eder ve bir boşluk oluşur. Bu geçici boşluğo blastula bosluğu (blastosöl) denir Diston tek sıralı hücre tabakası ile cevrili, içi Sıvı dolu bir küreye benzeyen bu embriyo evresine blastula denir. • Blostulo evresindeki hücrelerin her biri çevreleriyle temos halinde oldukları için goz alışverişi kolayca gerçekleştirilir. Bu hücrelerde farklılaşma yoktur. Embriyo, blastulo evresinde döl yatağına tutunmoyo hoair holdedir ve blastosite dönüşmeye başlar Blostositteki her hücreye embriyonal kök hücre od verilir. Embriyonun kütlesi dōl yotağına tutunduktan sonra NOT Blostulo evresinde for klilasma yoktur Blastosit halindeyken endometriyumo gömülür. Gastrulasyon: Blastulo evresindeki embriyonun alt bölümündeki hücreler, blastulo boşluğuna doğru bir girinti oluşturur. Bu girinti, üstteki hücre tabakasıyla birleşene kadar devam eder. Bu evreye gastrulasyon, bu evredeki embriyo yo do gastrula adı verilir. Hücre göçünün başladığı acıklığa blastopor, hücre göçü sonucu oluşan kalıcı boşluğa ise gastrula boşluğu denir. Blastula Gastrula Gastrula Boşluğu Ağız Sindirim Sistemi -Ektoderm -Endoderm -Mezoderm Mezenşim Hücreleri Blastopor Anüs- Gastrula Evresinde Embriyonik Tabakaların Oluşumu artmoyo • Blastopordan ilkel conlilarda ağiz, gelişmiş conklarda. anüs oluşur • Gastrula boşluğu gelişimin ilerleyen evrelerinde sindirim kanalı haline gelir. organlarını meydana getirecek don embriyonik tobokalar oluşmuş okur. Bu tobakolor şeklinde Sıralanır. Farklilasma ve Organogenez • Gastrulo evresinin sonunda organizmanın bütün doku ve diston içe doğru ektoderm, mezoderm ve endoderm • Gastrulo evresinde oluşan ús embriyonik tabakayı oluşturan hücrelerin farklılaşması sonucu doku ve organların toslokları meydana gelir. Gebeliğin ilk üç ayında gerçekleşen bu oloy organogenez olarak adlandırılır. . • Organogenez gittikle değişen gen faliyeti, hücrelerin göçü hücreler arasında ki kümeleşme ve karşılıklı etkileşim ile gerçekleşir. Embriyodaki bir hücre grubunun diğer hücre gruplarını etkileyerek organ oluşumunu yönlendirmesine embriyonik indüksiyon denir. NOT- Apoptosis (programlanmış hücre ölümü): Embriyonun belirli hücrelerinin biçim yado yerleşim yeri değiştirmeye programlanmış olması gibi, diğerleride ölmeye programlanmıştır EMBRİYONUN DIŞINDA YER ALAN ZARLAR • İnsan embriyosunun gelismesi sırasında embriyoyu korumak, gaz alışverişini düzenlemek, beslenmeyi sağlamak ve oluşan atıkları uzaklaştırmak için embriyonit zarlar oluşmuştur. Anne karnındaki embriyoyu koruyan ve işlev gören başlıca embriyonik zarlar: amniyon 2011, allan toyis koryondur. kesesi, vitellus besesi ve Fetus Amniyon 2 Aylık Plasentanın Plasentanın Fetus Tarafı Plasenta Anne Tarafı Uterus SIVISIO Göbek Kordonu Amniyon Zari Göbek Kordonu Atardamarları Göbek Kordonu Toplardamarı Villus Kılcalları NOT=Fetusdan plasentoya doğru giden damarlara atordomar: plasentadan fetusa doğru giden damara toplardamar denir. Gobek bağı iki atardamar (kirli kan taşır) ve bir toplardamar (temiz kan taşır) içerir. NOT-Embriyoya ait karbondioksit gibi meto bolik atıklar, göbek kordonundaki atardamarlarla Anne Anne Toplardamarı Atardamarı plosentayo gelir ve annenin karnına geçer. Anne karnından plasentaya geçen besin, oksigen ve Anne ile Fetus Arasındaki Madde Alışverişi Plasenta ile Sağlanır antikor gibi moleküller, göbek kordonu toplardamarı aracılığı ile fetusa taşınır. Amniyon: En içte bulunan embriyonik zardır. Bu ların oluşturduğu kese içinde korur ve embriyonun kurumasını önler. amni yon sıvısı yer alır. Amniyon SIVISI embriyoyu dorbe ve sarsıntılardan. Vitellus Kesesi: Embriyoyo besin maddelerini sağlayan bir kesedir. Bu kesenin zarında bulunan kan damarları, besin maddelerinin embriyo tarafından alınmasını sağlar. Plosentali memelilerde bu kese küçüktür ve rahime tutunduktan sonra kaybolur. Embriyo besin ihtiyacını plasenta ile anne karnından karşılar. . Embriyo plasentaya göbek bağı ile bağlıdır. Amniyon 2arının kenarları birleşerek göbek bağını oluşturur. Bu oluşumo vitelläs kesesi ve allan toyis de katılır NOT-Plasenta besinlerin. Solunum gazlarının ve boşaltım atıklarının embriyo ile anne arasındaki geçişini sağlar. Östrogen ve progesteron hormonların salgılar. Allantoyis: Kuş ve sürüngenlerde embriyonun metabolik atıklarının biriktirildiği kesedir Allon toyis, aynı zamanda goz alışverişin dede işlev :Plasental, memelilerde allan toyis kesesi, embriyonik gelişim sırasında göbek kordonundaki atardamarlara ve toplardamarlora görür. dönüşür Sürüngenlerin yumurtalarında yumurta kabuğunun hemen altında yer alır ve goz Koryon Embriyoyu koruyan en diş tabokadır. Kuş ve alışverişini sağlar. Memeli hayvanlarda ise plasentanın oluşumuno katılır. • insondo. fetüsün döl yatağında ki gelişimi ortalama 280 günde tamamlamır. Doğumun gerçekleşmesinde yumurtalık. hipofiz ve plesanta hormonlarının rolu vardır. Hipofizden salgılanan oksitosin hormonu döl yatağı kaslarının koşılmasını uyarır (doğum soncisi) Fetüs, kasılan rahim kasları sayesinde boşi önde olacak şekilde vajinaya doğru itilir Bu sırado amniyon 2arı parçalanır ve içindeki sıvı boşalarak doğum kanalını kayganlaştırır. Böylece doğum gerçekleşir. Hamilelikte Bebeğin Gelişimini Olumsuz Etkileyen Faktörler • Hamilelikte sigara içilmesi, alkol ve uyuşturucu kullanımı, folik asit yetersizliği, radyasyon. toksoplazmozis, kızamıkçık gibi etkenler bebeğin gelişimini olumsuz etkiler. • Folik asit eksikliğinde doğum ağırlığı düşük bebekler. nöral tüp defektleri (NTD) ve annede anemi oluşur. İnsandati nörol tüp, beyin dokusundan başlayıp boylu boyunca omuriliği de içine alacak şekilde aşağı doğru uzanan bir yapıdır Nöral tüp defekti, omurgo kemikleri ve üzerinde bulunan cilt dokularında açıklık oluşması ve bu açıklıktan dışarıya omurilik fıtıklaşmasıdır. Anne karnındakı bebeğin 4. hoftasının sonuna kadar kapanması gereken nöral tüpün açık kalması sonucundo; bebeğin kafatas kemiklerinin bir kısmının olmaması, bebeğin beyninin gelişmemesi, beyin ve zarlarının dışarı fırlaması, omuriliğin arka kısmındaki bir yarıkton. fıtık şeklinde dışarı çıkması gibi bozukluklar görülebilir. Hamileliğin İzlenmesinde Kullanılan Yöntemler Ultroson ve amniyosentez hamileliğin izlenmesinde en yaygın olarak kullanılan yöntemlerdir • Ultroson ses dalgalarından faydalınalarak görüntü alınmasını sağlayan bir yöntemdir. • Amniyosenter, rahim içerisine iğne sokularak bir miktar sıvı alma işlemidir. Bu sivi ve sivi içerisindeti fetal hücreler incelenerek bebeğin kromozom yapısı, genetik hastalık taramaları, enfeksiyon varlığı ve metabolik hastalıkları ile bilgiler edinilebilir.