Bitkilerde İletim ve Örtü Doku Sistemleri

Ksilem ve floem, bitkilerin yaşamsal iletim sistemlerini oluşturan iki temel dokudur. Ksilem, bitkide su ve mineral taşınmasından sorumlu olup ölü hücrelerden oluşur. Lignin birikimi nedeniyle sert bir yapıya sahiptir ve bitkiye mekanik destek sağlar. Ksilemde madde taşınması tek yönlü olup kökten uca doğrudur ve ATP harcanmadan gerçekleşir.

Floem ise organik moleküllerin taşınmasını sağlayan canlı hücrelerden oluşur. Kalburlu boru ve arkadaş hücrelerinden meydana gelir. Floemde madde taşınması çift yönlüdür, ATP harcanır ve ksileme göre daha yavaştır. Bu sistem hem aktif hem de pasif taşıma mekanizmalarını kullanır.

Tanım: Bitkilerde iletim demetleri, ksilem ve floem dokularının bir araya gelmesiyle oluşan ve bitki boyunca uzanan yapılardır. Bu demetler sayesinde bitkinin tüm kısımları arasında madde alışverişi sağlanır.

Örtü doku sistemi, epidermis ve periderm olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Epidermis, meristem dokunun farklılaşmasıyla oluşur ve üzerinde su kaybını önleyen kütikula tabakası bulunur. Stoma, tüy, emergens ve hidatot gibi özelleşmiş yapılar epidermisten köken alır. Periderm ise çok yıllık odunsu bitkilerde bulunan, ölü hücrelerden oluşan ve süberin biriktiren bir dokudur.

Meristem Doku ve Özellikleri

Meristem doku, bitkilerin büyüme ve gelişmesinden sorumlu olan temel doku sistemidir. Bu doku canlı ve sürekli bölünebilen hücrelerden oluşur. Meristem hücreleri büyük çekirdekli, ince çeperli ve küçük vakuollü bir yapıya sahiptir.

Önemli: Meristem doku özellikleri arasında sürekli bölünebilme, farklılaşabilme ve yeni doku oluşturabilme yetenekleri yer alır.

Meristem dokular bulundukları yere göre uç meristem ve yanal meristem olarak ikiye ayrılır. Uç meristem, primer meristemle birlikte boyca uzamayı sağlarken, yanal meristem sekonder meristemle birlikte enine büyümeyi gerçekleştirir. Kökenlerine göre ise birincil $primer$ ve ikincil $sekonder$ meristem olarak sınıflandırılır.

Kambiyum, önemli bir sekonder meristem örneğidir ve iki çeşidi vardır: demet kambiyumu ve mantar kambiyumu. Demet kambiyumu yaş halkalarını oluştururken, mantar kambiyumu odunsu bitkilerin dış kısmında bulunur ve su kaybını önler.

Temel Doku Sistemleri

Parankima, bitkilerde en yaygın bulunan temel doku çeşididir. Canlı hücrelerden oluşan bu doku, bitkinin tüm organlarının yapısında bulunur ve çeşitli görevlere sahiptir.

Örnek: Parankima çeşitleri ve özellikleri şunlardır:

• İletim parankiması: Organik bileşiklerin taşınması
• Havalanma parankiması: Gaz alışverişi
• Özümleme parankiması: Fotosentez
• Depo parankiması: Besin ve su depolama

Kollenkima ve sklerenkima, bitkiye destek sağlayan diğer önemli temel dokulardır. Kollenkima canlı hücrelerden oluşur ve hücre çeperinde selüloz ve pektin bulundurur. Sklerenkima ise ölü hücrelerden oluşur ve lignin birikimi nedeniyle bitkiye sertlik kazandırır.

Bitkisel Organlar ve Yapıları

Kök, gövde ve yaprak, bitkilerin temel organlarını oluşturur. Kök, üç ana bölgeden oluşur: bölünme, uzama ve olgunlaşma bölgesi. Bölünme bölgesinde primer meristem bulunur ve yeni kök hücreleri ile kaliptra üretilir.

Terim: Kambiyum, tek çenekli bitkilerde bulunmayan ancak çift çenekli bitkilerde ksilem ve floem arasında yer alan yanal meristem dokusudur.

Kökte iletim doku sisteminin organizasyonu bitki türüne göre farklılık gösterir. Çift çenekli bitkilerde ksilem ve floem arasında kambiyum bulunur ve açık iletim sistemi görülür. Tek çenekli bitkilerde ise kambiyum bulunmaz ve kapalı iletim sistemi mevcuttur.

Bitkilerde Kök ve Gövde Sistemleri

Bitkiler, Bitki Biyolojisi kapsamında incelendiğinde iki temel kök sistemi görülür. Kazık kök sisteminde tek bir ana kök bulunur ve bu kökten çıkan yan kökler daha az gelişmiştir. Elma, çam ve söğüt gibi bitkiler bu sisteme sahiptir. Saçak kök sisteminde ise ana kök gelişmemiştir ve toprak yüzeyine yakın bölgelerde çok sayıda ince, uzun kök bulunur. Bu sistem özellikle soğan, buğday ve arpa gibi bitkilerde görülür.

Bitkisel Dokular içinde gövde sistemi, bitkinin toprak üstünde kalan sürgün sistemini oluşturur. Ksilem ve floem özellikleri açısından gövde, iletim demetlerini barındırır ve köklerde alınan su ile minerallerin yapraklara taşınmasını sağlar. Gövde üzerinde yaprakların bağlandığı kısımlara nodyum, iki nodyum arasındaki bölgeye ise internodyum adı verilir.

Tanım: Ksilem nedir: Su ve minerallerin taşınmasını sağlayan iletim doku sistemidir. Floem nedir: Fotosentez ürünlerinin taşınmasını sağlayan iletim dokusudur.

Tek çenekli ve çift çenekli bitkilerin gövde yapıları farklılık gösterir. Tek çeneklilerde öz, korteks ve kambiyum bulunmaz ve enine büyüme görülmez. Çift çeneklilerde ise bu yapılar mevcuttur. Otsu gövdeler sadece boyuna büyürken, odunsu gövdeler hem boyuna hem enine büyüme gösterir.

Yaprak Yapısı ve İşlevleri

Bitki Biyolojisi PDF kaynaklarında detaylı incelenen yaprak sistemi, bitkilerde fotosentez, terleme ve gaz alışverişinin gerçekleştiği temel organdır. Yaprak sapı ve yaprak ayasından oluşan bu sistem, Bitki Biyolojisi özet içeriğinde önemli bir yer tutar.

Yaprak sapı, yaprağı gövdedeki nodyuma bağlar ve genellikle çift çenekli bitkilerde bulunur. Tek çenekli bitkilerde $palmiye hariç$ yaprak sapı yoktur. Yaprak kını koruyucu bir kılıf görevi görürken, yaprak ayası fotosentezin en yoğun gerçekleştiği bölgedir.

Önemli: Tek çenekli bitkilerde paralel damarlanma, çift çenekli bitkilerde ağsı damarlanma görülür. Bu yapısal farklılık, bitkilerin sınıflandırılmasında önemli bir kriterdir.

Mezofil tabakası, sünger ve palizat parankimasından oluşur. Nemli bölgelerde yaşayan bitkilerde saçak kök sistemi ve düşük fotosentez aktivitesi görülürken, kurak bölgelerde kazık kök sistemi ve yüksek fotosentez aktivitesi gözlenir.

Bitki Hormonları ve Etkileri

Bitki biyolojisi notları pdf 12. sınıf içeriğinde önemli yer tutan bitki hormonları beş ana grupta incelenir: oksin, sitokinin, giberellin, absisik asit ve etilen. İlk keşfedilen hormon olan oksin ile birlikte giberellin ve sitokinin büyümeyi teşvik ederken, absisik asit ve etilen büyümeyi yavaşlatır.

Örnek: Absisik asit, kuraklık stresinde stomaların kapanmasını teşvik eder ve tohumun dormansi durumunda kalmasını sağlar. Etilen ise gaz halinde bulunan bir stres hormonudur ve meyve olgunlaşmasını kontrol eder.

Meristem doku özellikleri üzerinde hormonların önemli etkileri vardır. Örneğin, oksin hormonu kambiyum hücrelerinin bölünmesini uyarır ve sekonder meristemi aktif hale getirir. Sitokinin ise sürgünlerde ve köklerde hücre bölünmesini düzenler.

Bitkilerde Hareket Mekanizmaları

AYT Biyoloji Ders Notları PDF kapsamında incelenen bitki hareketleri, tropizma adı verilen yönelme hareketleriyle gerçekleşir. Bu hareketler, oksin hormonunun düzensiz dağılımı sonucu oluşan asimetrik büyümeden kaynaklanır.

Fototropizma, bitkilerin ışık uyaranına karşı gösterdiği yönelme hareketidir. Köklerde negatif fototropizma görülürken, gövdede pozitif fototropizma gözlenir. Geotropizma ise bitkilerin yer çekimine karşı gösterdiği tepkidir.

Vurgu: Hidrotropizma $suya yönelim$, kemotropizma $kimyasal maddelere yönelim$, traumatropizma $yaralanmaya tepki$ ve haptotropizma $dokunmaya tepki$ bitkilerde görülen diğer önemli yönelme hareketleridir.

Bitkilerde Hareket ve Fotoperiyodizm

Bitki Biyolojisi dünyasında, bitkilerin çevresel uyaranlara verdikleri tepkiler oldukça karmaşık ve ilginçtir. Nasti hareketleri, bitkilerin uyaranlara karşı gösterdikleri yön bağımsız tepkilerdir. Bu hareketler turgor basıncı değişimleriyle gerçekleşir ve tropizma hareketlerine göre daha hızlıdır.

Tanım: Nasti hareketleri, bitkilerin çevresel uyaranlara karşı gösterdikleri yönden bağımsız, hızlı tepkilerdir. Irganım olarak da bilinen bu hareketler, hücrelerdeki turgor basıncı değişimleriyle gerçekleşir.

Fotonasti, termonasti ve sismonasti, nasti hareketlerinin önemli örnekleridir. Fotonastide fasulye bitkisinin yaprakları gündüz dik, gece eğik durur. Termonastide lale çiçekleri düşük sıcaklıkta açılıp yüksek sıcaklıkta kapanır. Sismonastide ise küstüm otu gibi bitkiler dokunma uyaranına tepki olarak yapraklarını kapatır.

Örnek: Fotoperiyodizm bitkilerin çiçek açma zamanlarını belirleyen önemli bir mekanizmadır:

• Kısa gün bitkileri: Gece uzunluğu kritik süreyi aştığında çiçek açar
• Uzun gün bitkileri: Gece uzunluğu kritik süreden kısa olduğunda çiçek açar
• Nötr gün bitkileri: Gün uzunluğundan bağımsız çiçek açar

Bitkilerde Fotoperiyodik Tepkiler ve Önemi

Fotoperiyodizm, Bitki Biyolojisi PDF'lerinde detaylı incelenen önemli bir konudur. Bu mekanizma, bitkilerin mevsimsel değişimlere uyum sağlamasını ve en uygun zamanda çiçek açmasını sağlar. Bitkiler, karanlık periyodun kesintisiz olmasına özellikle duyarlıdır.

Önemli: Gece periyodunun kısa bir aydınlanmayla bile bölünmesi, bitkilerin çiçeklenme sürecini etkileyebilir. Bu durum özellikle kısa gün bitkilerinde belirgindir.

AYT Biyoloji Ders Notları PDF'lerinde vurgulandığı gibi, fotoperiyodizm tarımsal üretimde büyük önem taşır. Seracılıkta yapay aydınlatma veya karartma uygulamalarıyla bitkilerin çiçeklenme zamanları kontrol edilebilir. Bu sayede mevsim dışı üretim mümkün olur.

Uygulama: Krizantem gibi kısa gün bitkileri, yapay karartma uygulamalarıyla istenilen zamanda çiçeklendirilebilir. Benzer şekilde, uzun gün bitkileri için yapay aydınlatma kullanılabilir.

İletim ve Örtü Dokuları

Bu bölümde bitkisel dokular ayrıntılı olarak inceleniyor. Ksilem ve floem gibi iletim dokuları ile epidermis ve periderm gibi örtü dokuları ele alınıyor.

Ksilem $odun borusu$ su ve mineral taşıyan ölü hücrelerden oluşur. Lignin birikimi nedeniyle sertleşmiş olan ksilem, bitkiye destek sağlar ve tek yönlü iletim yapar.

Tanım: Floem $soymuk borusu$ organik molekülleri taşıyan canlı hücrelerden oluşur. Kalburlu boru ve arkadaş hücrelerinden meydana gelir.

Epidermis, bitkinin dış yüzeyini kaplayan örtü dokusudur. Üzerinde kütikula tabakası bulunur ve su kaybını önler. Stomalar, tüyler, hidatotlar ve emergensler gibi özelleşmiş yapılar içerir.

Örnek: Stomalar bitkinin gaz alışverişini ve terlemesini sağlar. Kloroplast içerdikleri için fotosentez de yapabilirler.

Periderm $mantar doku$ çok yıllık odunsu bitkilerde bulunur. Ölü hücrelerden oluşur ve süberin biriktirir. Lentiseller sayesinde gaz alışverişi sağlar.