Hücre

Alternatif metin:

oluşuma sahip olmaması (çekirdek ve zarlı organelleri YOK). 2. Sitoplazmasında DNA'nın bulunması. Ribozom Golgi Hücre zari aygiti Granüllü Endoplazmik Retikulum DİKKAT: Tek hücreli olması, hücre duvarı taşıması prokaryot olduğunu kanıtlamaz. Çünkü bu özellikler bazı ökaryot hücreliler için de geçerlidir. HÜCRE ZARININ YAPISI, GÖREVLERİ ve ÖZELLİKLERİ Ökaryot hücreler, hücre zarı, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç ana kısımda incelenir. 1. Hücre Zari a) Hücre Zarının Özellikleri *Esnek, ince, seçici geçirgen (yarı geçirgen) bir yapıdır. Glikoprotein *İki tabakalı fosfolipitten oluşmuştur. *Çift lipit (fosfolipit) tabakası akıcı olup sürekli hareket hâlindedir. *Üzerinde madde alışverişini sağlayan porlar (delikler) bulunur. *Hücre zarı seçici geçirgendir. Bir molekülün zardan geçip geçemeyeceği ya da ne kadar kolaylıkla geçebileceği molekülün ve hücrenin özelliğine bağlıdır. b) Hücre zarının görevleri *Madde alışverişini sağlar. (En önemli görevidir) *Hücreyi dıştan sarar. *Dış etkilerden korur. *Hücreyi dağılmaktan korur. *Hücreye şekil verir. c) Hücre zarının yapısı *Hücre zarı protein, lipit ve karbonhidrat moleküllerinden meydana gelmiştir. Glikolipit Çevresel protein Por çift katlı fosfolipit tabakası Kolesterol Kanal proteini 1 Hücre Duvarı (Hücre Çeperi) *Bazı canlılarda hücre zarının dışında hücre duvarı (hücre çeperi) vardır. *Bakteri, alg, mantar ve bitkiler hücre çeperi bulundururlar. Hayvan hücrelerinde yoktur. *Hücre duvarı, cansız, hücre zarına göre daha kalın ve dayanıklı bir yapıya sahip olduğundan bitki hücrelerini dışarıdan gelebilecek mekanik etkilere karşı korur. Hücre zarı seçici geçirgen özelliğe, hücre çeperi ise cansız olduğundan tam geçirgen özelliğe sahiptir. Canlı türlerine göre çeperin yapı maddesi *Mantarlarda → kitin *Bitkilerde ve alglerde → selüloz *Bakterilerde → peptidoglikan (Peptidoglikan = Protein + karbonhidrat) *Arkebakterilerde →Sahte (yalancı) peptidoglikan Çekirdek Golgi Endoplazmik retikulum cisimcigi Kloroplast Ribozom Koful Hücre zari Hücre duvan Mitokondri Bitki hücresinde hücre duvan selüloz yapılıdır *Hücre yaşlandıkça biriktirecekleri madde miktarı artacağından yaşlı hücrelerde çeperler daha kalındır. Tüm hücrelerde bulunur. Üzerinde porlar bulunur. Seçici geçirgendir. Hücre zarı ve hücre çeperinin karşılaştırılması Hücre çeperi Hücre zari Bakteri, mantar, bitki ve bazı alglerde bulunur. Üzerinde geçitler bulunur. Hücre içeriğinin dağılmasını önler ve hücreyi dış etkenlerden korur. Tam geçirgendir. Turgor basıncına ve dış etkilere karşı bitkiyi korur. Bitkiye destek verir. Hücre Zarının Farklılaşması İle Oluşan Yapılar 1. Villus (mikrovillus): Bağırsak epitelinde besinleri emme görevi olan hücrelerde, hücre zarının bir miktar sitoplazmayla dışarı doğru oluşturduğu parmak şeklindeki uzantılara villus denir. Villusların üzerindeki daha küçük uzantılara mikrovillus denir. 2. Yalancı ayak: Amip, akyuvar ve cıvık mantar hücrelerinde besin bulma ve yer değiştirme için hücre zarının oluşturduğu geçici uzantılardır. 3. Sil: Siller hem bir hücreli hem de çok hücreli ökaryot canlılarda bulunur. Örneğin, memelilerde solunum yollarının iç yüzeyini kaplayan hücreler sillidir. Bir hücrelilerden paramesyumun su içerisinde hareketi sillerle sağlanır. 4.Kamçı: Kamçılar, sillerden daha uzun olmaları ve dalga benzeri hareketleriyle farklılık gösterir. Hücrede bir ya da iki tane bulunur. Örneğin bazı bakterilerde, öglena ve memeli spermlerindeki hareket kamçı ile sağlanır 5. Pinositoz cebi: Porlardan geçemeyecek kadar büyük sıvı besinlerin alınmasında hücre zarında oluşan geçici çöküntülerdir. Hayvansal hücrelerde görülür. 6. Mesozom: Bakterilerde mitokondri görevi gören zar kıvrımlarıdır. Burada solunum enzimleri bulunur. SİTOPLAZMA * Hücre içinin çekirdek dışında kalan kısmına sitoplazma denir. Tüm hücrelerde bulunur. * Sitoplazma, organeller ve bunların içinde yer aldığı koyu kıvamlı yarı akışkan (koloidal) sıvı kısım (sitozol) dan oluşur. * Bu sıvı kısmın içeriğini enzimler, RNA, organik bileşiklerin yapı taşları (amino asitler, nükleotitler gibi) yıkım tepkimeleri sonucu oluşan atık ürünler, koenzimler, iyonlar ve büyük oranda su (%70-90) oluşturur. Sitoplazma solunum, fotosentez, beslenme, sindirim, boşaltım gibi bütün yaşamsal olayların geçtiği yerdir. ORGANELLER Zar tipine göre organeller üç grupta incelenebilir. Zarsız organeller Çift katlı zarlı organeller -Sentrozom -Ribozom Tek katlı zarlı organeller -Endoplazmik retikulum (ER) -Lizozom -Golgi -Koful -Peroksizom -Mitokondri -Plastitler a- Kloroplast b- Kromoplast, c- Lökoplast) 2 3 RİBOZOM * Ökaryot ve prokaryot tüm hücrelerde ortak olarak bulunan zarsız organeldir. (Olgun alyuvar hücrelerinde bulunmaz.) * Büyük ve küçük olmak üzere iki alt birimden oluşur. Normalde bu iki alt birim birbirinden ayrıdır. Protein sentezleneceği zaman bir araya gelirler. * rRNA ve proteinden oluşur. Nükleoprotein özelik gösterir. * Ribozomlar; Endoplazmik retikulum ve çekirdek zarı üzerinde, sitoplazmanın sıvı kısmında, kloroplast ve mitokondri içerisinde bulunur. * Hücre aynı proteinden çok sayıda sentezlemek istediğinde çok sayıda ribozom bir araya gelerek polizom oluşturur. Bu sayede kısa sürede aynı proteinden çok sayıda üretilebilir. LİZOZOM * Bitkiler hariç ökaryot hücrelerin çoğunda bulunur. * Alyuvar hücreleri dışında bütün hayvan hücrelerinde bulunur. * Sindirim (hidroliz) enzimlerini içeren, tek zarla çevrili organeldir. *Hücre içi sindiriminde görevlidir. * Lizozomlar en çok karaciğer hücrelerinde ve akyuvarlarda bulunur. * Lizozom, hücre içinde yaşlanmış, yıpranmış ya da işlevini yitirmiş organelleri, hücredeki polimerleri sindirir. * Organizmada ölüm ve bazı hastalık durumlarında hücre içi kontrol mekanizması bozulduğunda zar yapısı bozulur ve lizozom enzimleri serbest kalırsa Granüllü endoplazmik retikulum Taşıyıcı koful" Çekirdek Golgi cisimcigi Lizozom mRNA Polipop Ribozomun büyük i It birim tRNA Ribozomun küçük alt birimi Ribozom organoli protein sentezinde görev alır. Sindirim enzimi Lizozom zan Granülsüz endoplazmik retikulum Lizozomun oluşumu ve hücre içinde görevi Sindirim kofulu Atıkların atılması Taşıyıcı proteinler Besin kofulu ve lizozomun kaynaşması Fagositoz Besin kofulu Ekzositoz hücre kendi kendini sindirerek ortadan kalkar. Bu olaya otoliz denir. Otoliz, hücrenin ölümüne sebep olur. * Kurbağa larvasının kuyruğunun yok olmasında, hareketsiz kalan kasların erimesi, yaşlı dokuların, alyuvarların ve mikropların yok edilmesinde, embriyonik gelişim sırasında parmak aralarındaki perdelerin yok olmasında lizozom enzimleri etkilidir. * Besinler, besin kofuluna alındıktan sonra lizozom keseleri bu kofullarla birleşir ve difüzyonla hücre zarından geçebilecek kadar küçük moleküllere parçalanır. Geride kalan atık maddeler yüksek organizasyonlu canlılarda birikir ve bir zaman sonra hücre yaşlanmasıyla birlikte lipofuksin pigmentinin oluşumu görülür. Biriken bu madde yaşlı bireylerin ellerinde, omuzlarında ya da yüzünde kahverengi lekeler oluşturur. GOLGİ CİSİMCİĞİ * Tek zarla çevrili üst üste dizilmiş yassı keseciklerden oluşur. *Granülsüz endoplazmik retikulum'dan meydana gelmiştir. * Hücrede salgılama ve zar fabrikası gibi görev yapar. *Endoplazmik retikulumdan gelen protein, lipit, karbonhidrat gibi temel bileşenleri işleyip farklılaştırarak; hücre zarının bileşenleri olan glikolipit, glikoprotein, lipoprotein sentezler. Ayrıca enzim, hormon gibi düzenleyicileri de sentezler. Örneğin: Glikoprotein sentezi sırasında sırası ile 1. Ribozom, protein sentezler. 2. Endoplazmik retikulum bunları golgi cisimciğine taşır. Endoplazmik retikulumdan taşınan kese Golgi cisimciġi Hücre zani Salgi kesesi Salgi maddeleri Golgi cisimciğinde üretilen salgı maddelerinin hücre dışına salgılanması 3. Golgi cisimciği, glikoz ile proteinleri birleştirerek glikoprotein sentezi tamamlanır. * Lizozom ve koful gibi organellerin oluşumunu sağlar. * Bitkilerde hücre duvarını oluşturan selüloz, hücre zarında bulunan selüloz sentez kompleks proteinleri tarafından üretilir. Golgi aracılığı ile düzenlenir. *Sperm ve alyuvar hücrelerinde golgi bulunmaz. ENDOPLAZMİK RETİKULUM (ER) * Ökaryot hücrelerde hücre zarı ile çekirdek zarı arasında uzanan, kanalcık ve borucuklar sistemidir. * Hücre zarından ve çekirdek dış zarından oluşur. * Genel olarak, depolama, paketleme ve hücre hiçi madde iletiminde, mekanik etkilere karşı korumada, hücreye desteklik sağlamada etkilidir. Granülsüz endoplazmik Çekirdek zan retikulum Çekirdek poru 4 * Ayrı ayrı odacıklar oluşturarak asit ve baz tepkimelerinin birbirini etkilemeden oluşmasını sağlar. *Endoplazmik retikulum (ER) üzerinde ribozom taşıyıp taşımamasına göre granüllü ve granülsüz (düz) ER olmak üzere iki grupta incelenir. Granüllü endoplazmik retikulum ve proteinlerin işlenmesi *Üzerlerinde ribozom bulunan ER'dir. *Proteinlerin taşınmasını sağlar ve depolar. * Bazı proteinler ER de çeşitli işlemlerle yapısal değişikliğe uğratılarak işlenir. İşlenen bu proteinler golgiye taşınır. Granülsüz (düz) endoplazmik retikulum ve lipit sentezi * Üzerinde ribozom bulunmayan ER'dir. * Granülsüz ER; lipit (yağ), karbonhidrat, fosfolipit, steroit (eşey hormonları gibi) sentezi yapar. * Ayrıca granülsüz ER özellikle kas hücrelerinde kalsiyum depolar. * İnsan karaciğer hücrelerinde ilaçların ve zehirli maddelerin etkisiz hâle getirilmesinde rol oynar. KOFUL * Kofullar tek katlı zarla çevrili içi sıvı dolu keselerdir. Granüllü endoplazmik Ribozomlar retikulum Endoplazmik retikulum * Koful öz suyu denilen bu sıvı içerisinde şeker, protein, organik asitler, mineraller, alkoloid maddeler, antosiyanin pigmentleri bulunur. * Bitki hücrelerinde büyük ve sayısı az, hayvan hücrelerinde ise küçük sayıca fazladır. * Kofullar hücrelerde; ER, golgi ve hücre zarından, çekirdek zarından oluşabilir. Kofulların görevleri * Kofullar hücrede madde alışverişinde, beslenme, sindirimde ve boşaltımda görevlidir. * Şeker ve aminoasitlerin geçici depo yeridir. * İçindeki antosiyan gibi pigmentler çiçeklere renk vererek tozlaşmaya yardımcı olur. * Meyvelere renk vererek tohumun yayılmasında etkili olur. * Bazı zehirli atıkları tuzlarla birleştirerek kristal şeklinde depolayıp zararsız hale getirir. * Besin kofulu, Sindirim kofulu, Boşaltım kofulu, Salgı kofulu ve Kontraktil koful gibi çeşitleri vardır. NOT Merkezi koful Bitki hücresinde merkezi koful * Tatlı sularda yaşayan bir hücrelilerde (paramesyum, amip, öglena gibi) kontraktil koful bulunmasına rağmen tuzlu sularda yaşayanlarda bulunmaz. * Kontraktil koful, hücre içine giren fazla suyun aktif bir şekilde ATP harcanarak dışarı atılmasında görevlidir. MİTOKONDRİ * Prokaryot canlılar ve memeli olgun alyuvarlarının dışında oksijenli solunum yapan tüm hücrelerde bulunur. * Mitokondriler hücrenin enerji santralleridir. Oksijenli solunum ile ATP üretir. * Çift zarlıdır. Dış zar düz, iç zar kıvrımlıdır. Kıvrımlı bu yapıya krista denir. * Krista üzerinde ETS (elektron taşıma sistemi) enzimleri (enerji üretiminde görev alan enzimler) vardır. * Kendisine ait DNA, RNA ve ribozomu vardır. DNA Ribozomlar Matriks Krista Diş zar İç zar * Kıvrımların arasını matriks adı verilen sıvı doldurur. DNA, RNA, ribozom ve solunum enzimleri matriks içinde bulunur. Mitokondri * Enerji ihtiyacı fazla olan sinir, kas ve karaciğer gibi hücrelerde mitokondri sayısı diğer hücrelere göre daha çoktur. * Mitokondrilerin kendilerine özgü sınırlı bilgi taşıyan DNA'sı olduğundan kendilerini eşleyebilirler. * Çoğalmaları, çekirdek DNA'sının kontrolünde gerçekleşir. NOT İnsanlar mitokondrilerini annenin yumurta hücresinden alırlar. Spermden yani babadan değil. PLASTİTLER * Bitki hücrelerinde, alglerde ve öglena gibi protistlerde bulunan çift katlı bir organeldir. * İçerdikleri renk maddeleri ve yaptıkları göreve göre kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşit plastit vardır. Üçü de çift katlı zar ile kuşatılmıştır. 1. Kloroplast * Klorofil taşıdıkları için yeşil renkli plastitlerdir. Bazı protista (öglena) ve bitkilerde bulunur. * Bir bitkinin tüm yeşil kısımlarında (yapraklarda, genç dallarda ve olgunlaşmamış meyvelerde) bulunur. Bitkilerde fotosentez olayının gerçekleştiği organeldir. Fotosentez bitkilerin CO2 ve H₂O gibi inorganik maddelerden güneş enerjisi ve klorofil yardımı ile organik besin üretmeleridir. Bu sırada atmosfere O2 verilir. Fotosentezin Genel denklemi: Ribozom Stroma Tilakoit Granum DNA 6CO2 + 6H2O Işık enerjisi Klorofil C6H12O6 + 602. (glikoz) 5 * Kloroplastın en dışında seçici geçirgen yapıda çift zar bulunur. (Dış zar geçirgen iç zar seçici geçirgendir.) * Kloroplast stroma, granum ve ara lamellerden oluşur. * Stroma: İçerisinde DNA, RNA, ribozom, enzim, nişasta, lipit bulunan en içteki sıvı kısımdır. Kloroplastin yapısı Diş zar İç zar * Granum: Tilakoitzar denilen üçüncü bir zar sisteminin üst üste dizilerek oluşturduğu lamelli yapıdır. Klorofil bu tilakoit zarlarda bulunur. Granumlar, ara lamellerle birbirine bağlanarak güneş ışığının daha fazla emilmesini sağlar. Bu da bitkinin daha fazla ışık alması ve daha fazla fotosentez yapabilmesi demektir. 2. Kromoplast * Bitki hücrelerine yeşil dışındaki renkleri veren plastitlerdir. Örneğin; sarı (ksantofil), turuncu (karoten), kırmızı (likopen) renkte olan plastitler kromoplastlardır. * Sonbaharda yaprakların dökülmeden önce sararmasının nedeni, klorofil pigmentinin yapısının bozulması ve kloroplastların kromoplastlara dönüşmesidir. 3. Lökoplastlar *Renksiz plastitlerdir. * Lökoplastlar uzun süre ışık alırsa yeşil renkli kloroplastlara dönüşebilir. Patatesin ışıkta çimlenmesi buna örnektir. * Bitkinin kök, toprak altı gövdesi ve tohum gibi depo organlarının hücrelerinde bulunur. Nişasta, yağ ve protein depo eder. * Örneğin patates yumrusunda nişasta, baklagil tohumunda protein, ayçiçeği tohumunda yağ depolayan lökoplastlar bulunmaktadır. MİTOKONDRİ ve KLOROPLASTIN FARKLARI MİTOKONDRI Oksijenli solunum yapar. Gece gündüz aktiftir. Oksidatif ve substrat düzeyinde fosforilasyon ile ATP üretilir. Hem bitki hem de hayvan hücrelerinde bulunur. Solunum reaksiyonları ile ATP üretilir. Iç zar kıvrımlıdır. Klorofil renk pigmentleri bulunmaz. Organik maddeleri inorganik maddelere kadar parçalar. O2 kullanır, su üretir. Ortam pH'ını düşürür. Turgor basıncını arttırır. Osmotik basıncı düşürür. KLOROPLAST Fotosentez yapar. Işık olduğunda aktiftir. Fotofosforilasyon ile ATP üretilir. Bitki hücrelerinde bulunur. Işık enerjisi ile ATP üretilir. İç zar düz bir yapıya sahiptir. Klorofillidir, yeşil renk verir. İnorganik maddeleri organik maddelere dönüştürür. CO2 ve su kullanır, O2 üretir. Ortam pH'ını arttırır. Turgor basıncını düşürür. Osmotik basıncı arttırır. Mitokondri ve Kloroplastın Ortak Özellikleri * Çift zarlıdırlar. * ATP hem sentezlenir hem de harcanır. (fosforilasyon - defosforilasyon gerçekleşir.) * ETS'leri (Elektron Taşıma Sistemleri) vardır. * DNA, RNA ve ribozomları vardır. Kendilerini eşleyebilirler. * Enerji dönüşümü yaparlar. *Prokaryotlarda bulunmazlar. * Protein ve enzim sentezlerler. Işık enerjisi Besin ve O₂ CO₂ ve H₂O Kloroplast (Fotosentez) Mitokondri (Oksijenli solunum) Kloroplast ve mitokondri arasında ki ilişki 6 PEROKSİZOM -Hemen hemen tüm ökaryot hücrelerde bulunan tek katlı zarla çevrili bir organeldir. -Hayvansal organizmalarda peroksizomlar, özellikle metabolik aktivitesi daha yüksek olan karaciğer, kalp, kas ve böbrek hücrelerinde daha fazla bulunur. Bitkilerde ise tohumlar ve yapraklar, peroksizom organeli bakımından daha zengindir. -Oksijeni hem kullanan hem de oluşturabilen bir organeldir. -Hücrede metabolik faaliyetler sonucu oluşan H+ iyonlarını O₂ ile tepkimeye sokarak hidrojen peroksit (H2O2) oluşumuna neden olur. Böylece sitoplazmanın pH'sını düzenlemiş olur. katalaz H2O2 H₂O + ½ O2 -Peroksizom aynı zamanda katalaz enzimi taşır. Bu enzim çok zehirli olan peroksiti su ve oksijene parçalayarak O₂ oluşumuna neden olur. SENTROZOM * Hayvan hücrelerinin birçoğunda, alg ve mantarlarda çekirdeğin hemen yanında bulunan zarsız bir organeldir. * Bir sentrozom, birbirine dik olarak yerleşmiş iki adet sentriyolden oluşur. *Her bir sentriyol, dokuz adet üçerli mikrotübülden meydana gelir. * Sinir hücreleri, olgun alyuvarlar, yumurta, çizgili kas hücreleri ve gelişmiş bitkilerin hücrelerinde sentrozom yoktur. * Sentriyoller, hücre bölünmesi sırasında kutuplara çekilerek iğ ipliklerinin tutunmasını sağlarlar. * Kamçı, sil gibi hücre hareketini sağlayan yapıların oluşumunda rol alır. HÜCRE İSKELETİ Üçlü mikrotübül grubut Mikrotübül Sentriyol Sentrozom Ökaryot hücrelere şeklini veren ve hücre içi organizasyonu sağlayan yapıların tümü hücre iskeleti olarak adlandırılır. Hücre iskeleti proteinlerden oluşan mikrofilament, ara filament ve mikrotübül olmak üzere üç gruba ayrılır. Mikrofilamentin Özellikleri * Tüm ökaryot hücrelerin sitoplazmasında bulunur ve en ince filamenttir. * Hücre kasılmasında, amipsi harekette ve hücrenin şekil değiştirmesinde etkilidir. * Aktin denilen proteinlerin üst üste dizilmesinden oluşup esnek yapıdadır. *Hücrelerin hareketine bağlı olarak devamlı oluşup ayrışabilir. * Hücre zarında endositoz ve ekzositoz olaylarının gerçekleşmesini sağlar. * Hücre bölünmesi sırasında hücrenin boğumlanmasında görev yapar. * Hücredeki organellerin yerlerinin düzenlenmesinde ve hareketinde görev alır. *İnce bağırsakta emilimi sağlayan çıkıntıların yapısında mikrofilament boldur. Ara Filamentin Özellikleri * Mikrofilamentlerden daha kalın, mikrotübüllerden daha incedir. ww Ara filament Mikrotübül Mikrofilament Ara filament, mikrotubul ve mikrofilamentlerin bir arada gösterilmesi * Mikrofilamentlerin aksine harekette değil, hücrenin iç yapısının sabitlenmesinde ve hücrenin şekil kazanmasında görev yapar. * Tırnak, tüy, balık pulu, boynuz gibi yapıların oluşumunda görev yapar. Keratin hücrelerinin tutunmasını sağlar. * Proteini oluşturan ipliksi yapıların birbiri üzerine sarılmasıyla oluşur. *Derinin dış kısmında su kaybını önler. Dış etkilere karşı koruyucudur. * Hücrenin iskeletli elemanlarından en kararlı olanıdır. Mikrotübülün Özellikleri * Tübülin denilen proteinlerden oluşur. * Protein yapıda olup uzun, içi boş silindirik şekildedir. *Sil, kamçı, sentriyol oluşumunu sağlar. * Ökaryotların kamçısında (öglena) bulunduğu hâlde prokaryotların kamçısında (bakteri) bulunmaz. *Mikrofilamentler gibi devamlı oluşur ve ayrışır. * Düz yapıdadır ve dallanma göstermez. Kalınlığı 20-25 nm arasında değişebilir. * Hücre bölünmesi sırasında sayısı artar ve kromozomları kutuplara çeker. ÇEKİRDEĞİN YAPISI ve GÖREVLERİ * Çekirdek, içerdiği DNA nedeni ile hücrenin yönetim merkezidir. * Prokaryotlar gibi çekirdeksiz hücreler de vardır. Fakat bu hücrelerde yönetimi sağlayan DNA, sitoplazmada bulunur. * Bazı hücrelerde çekirdek sayısı birden fazla olabilir. (Kas hücreleri, mantar hücreleri gibi) Çekirdeğin üç temel görevi vardır 1- DNA'daki bilgilere göre üretilen enzim ve hormonlarla (işlevsel proteinlerle) hücreyi yönetir. 2- Depoladığı bilgileri hücre bölünmesi ile yeni hücrelere aktarır. 3- Canlılardaki farklı kalıtsal özellikleri oluşturur. Bir çekirdek 4 bölümden oluşur 1. Çekirdek zarı 3. Çekirdekçik 2. Çekirdek plazması 4. Kromatin iplik ve kromozomlar * Çekirdek hücrenin diğer kısımlarından bir zar ile ayrılır. 1.Çekirdek zarı Çekirdek zari Çekirdek Çekirdek plazmasi Porlar Çekirdek hücrenin yönetim merkezdedir. Çekirdekçik Çekirdeğin yapısı ve porlar Kromatin * Zar, çekirdeğe şekil ve direnç kazandırır. * Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında kaybolur (çözünür), bölünme tamamlandıktan sonra yeniden oluşur. * Çift katlı yapıdadır ve hücre organellerinden ER ile bağlantılıdır. * Çekirdek zarının dış yüzeyinde ribozomlar yer alır. * Zar üzerinde, por adı verilen geçitler bulunur. Bunlar hücre zarındaki porlardan büyüktür. * Porlar, RNA, ATP ve protein gibi büyük (polimer) moleküllere geçirgendir. 2. Çekirdek plazması * Çekirdek içini dolduran sıvıdır. Sitoplazmanın devamı gibidir, ancak çözünmüş madde ve nükleik asitler bakımından daha yoğundur. Bu yapı içinde protein, enzim ve mineral maddeler de bulunur. İçinde kromatin iplikler ve çekirdekçik yer alır. 3. Çekirdekçik * Bir zarla çevrili değildir. Yapısında DNA, RNA ve protein bulunur. Çekirdekçikte rRNA sentezlenir ve proteinlerle birleştirilerek ribozomun alt birimleri oluşturulur. 4. Kromatin iplik ve kromozomlar * Çekirdekte bulunan DNA histon denilen proteinlerle birlikte kromatin adı verilen yapıyı oluşturur. * Hücre bölünmesi sırasında bu kromatinler, kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur. * Kromozomlar birbirinin kopyası iki kromatit içerir. Çünkü DNA zinciri bölünme öncesi eşlenmiştir. * Canlının kalıtsal karakterlerini taşıyan kromozomlar hücrelerde türe özgü sayıda bulunur. * Örneğin insanda 46, nilüferde 160, köpekte 78 kromozom vardır. * Canlıların gelişmişliği ile kromozom sayıları arasında doğrudan bir ilişki de yoktur. Örneğin insanda kromozom sayısı 46 iken, damarlı tohumsuz bir bitki olan eğrelti otunda 500 tane kromozom bulunur. * Canlıların benzerliği konusunda en önemli kıstas, DNA şifrelerinin (gen dizilimlerinin) benzer olmasıdır. * Gen, belirli sayıda (yaklaşık 1500) nükleotitten oluşan ve en az bir proteinin veya RNA'nın sentezinden sorumlu DNA parçasıdır. DNA Nükleotid -Histon proteinleri Kromozom Sentromer Kromozom oluşumu Prokaryot ve ökaryot hücrelerin karşılaştırılması Prokaryot Ökaryot Hücresel Yapılar Bakteri Hücresi Hücre Zari Bulunur. Bitki Hücresi Bulunur. Hayvan Hücresi Bulunur. Hücre Duvarı Çekirdek Zari Çekirdekçik DNA şekli Sentrozom Lizozom Bulunur. Peptidoglikan içerir. Selüloz içerir. Selüloz içerir. Bulunmaz. Bulunur Bulunmaz Bulunur Halkasal Doğrusal Yok Yok Bulunmaz. Bulunur Bulunur Doğrusal Var Yok Yok Var 7 8