BİYOLOJİ 9.SINIF 1. ÜNİTE

Alternatif metin:

inorganik maddelerden organik madde sentezleyen canlilara stotrof canlılar denir. Klorofil taşırlar. Bazı inorganikleri enerji kaynağı olarak kullanarak besinlerini üreten canlilara da kemoeteoraf canlılar denir, örneğin; bali bakteri türleri, Bunlar klorofil taşımaalor. Not: Bütün ototrof canlilarda CO₂ i kullanarak besin Oretme ortaktin b) Heterotrof Canlılar: İhtiyacı olan besin disaridan hasır olarak alan canlilardır Örneğin; insan, hayvan, mantor, basi protistler ve bakterilerin bir kısmı Not: Su ve mineral gibi maddeleri tüm canlılar yasadıkları ortamdan hasır olarak alırlar. 3) Solunum yapma ! Canlılar hayatlarına devam edebilmek için gerekli olan enerjiyi besinlerden karşılar. Besinin yapısında bulunan enerjiyi kullanılabilir hale getirmek için de hücresel solunum yaparlar. Hücresel solunum temel olarak 3 şekilde yapılır. a) oksijensiz Solunum: Besinin parçalanması sürecinde oksijen dışında farklı bir inorga. nik maddenin kullanıldığı hücresel solunum şeklidir. b) oksijenli Solunum: Húcrede oksijen kullanılarak besinlerdeki kimyasal bağ enerjisinin ortaya çıkarılmasıdır. İnsanlar, hayvanlar, bitkiler, bakteriler ve mantarlar oksijenli solunum yaparlar c) Fermantasyon? Oksijen yokluğunda sadece glikoz yoluyla enerji elde edilen olaydır. Fermantasyon, etil alkol ve laktik asit fermantasyonu olmak üzere iki çeşittin 41 Boşaltım: Canlıların metebolizma sonucu oluşan atık maddelerini vocudundan uzaklaştırmasıdır. Her canlı atık madde oluşturmak sorundadır. Ancak bu atık maddelerin vocutton uzaklaştırılması farklı mekanizmalar ile gerçekleşebilir. Tek hücreli canlılar amonyak ve karbondioksit atıklarını hücre zoni yüzeyinden uzaklaştırın. • Tatlı suda yaşayan tek hücreliler kontraktil kofullarını kullanarak vücutlanındaki fazla suyu diyor atarlar. • • Bitkiler yaprak dökerek boşaltım yaparlar Ayrica farklı mekanizmaları da kullanırlar. (Terleme, gutasyon) yapar Bu mekanizmalar: Hayvanlar farklı mekanizmalar kullanarak boşaltım karbondioksit solunum sistemiyle, su ve suda çözünmüş atık maddeler böbrekler ve ter ile, sindirilmemiş besinler ise dışkı halinde sindirim sisteminden baklaştırılır. Ayrıca baai gelişmemiş hayvanlarda vücut yüzeyinden atık maddeler vücut disina atılır 5) Hareket: Canlilar ister bir hücreli ister çok hücreli olsun kacmak, beslenmek vb. ihti- yaçları için hareket etmek zorundadır. Bir hücreli canlılardan aglena kamcısıyla hareket etmektedir. Bir hücreli canlılarda kamai disinda yalancı ayok gibi hareketi sağlayan yapılar da bulunur. Hayvanlar bacak, kanat, yürgeç gibi gelişmiş hareket organlaring sahiptir. Hayvanlarda hareket çoğunlukla hızlı, yer değiştirme şeklinde ve belirgin- dir. Bitkilerde ise hareket yavaş ve durum değiştirme şeklinde gerçekleşir. Örneğin ayalçeği güneşe doğru yönelme hareketi yapar. Bitkiler genellikle çiçek, yaprak ve dallar ile güneşe doğru; kökleri ile suya doğru yönelir. Not: Hareket kavrami tek başına canlılığı ifade etmek için yeterli değildir. Çünku canlılar gibi otomobil, alev, akarsu vb cansızlar da hareket eder. Fakat canaialar da disandan bir etkiyle olur. 6) Uyarılara Tepki: Canlılar la ve diş ortamlardan gelen fiziksel ve kimyasal uyanı- lara tepki gösterirler. Canlıların gösterdiği tepki bialmlerinde farklılıklar görülür. • Tatlı sularda yaşayan tek hücreli bir canlı olan öglenanın fotosentez yapabilmek için isiga yönelmesi •Bitki köklerinin suya yönelmesi • Küstům otu bitkisinin dokunmaya karşı yapraklarını kapatmasi ⚫Gözbebeklerimizin parlak işıkta küçülmesi Köpeğin ses duyduğunda kulaklarını dikleştirmesi 71 Metabolisma: Canlı hücrelerde gerçekleşen biyokimyasal olayların tamamına denir. Birey tam dinlenme halindeyken bile, vücudundaki kimyasal reaksiyonları için bir miktor enerji tüketir Bireyin varlığını sürdürebilmesi için tükettiği bu minimum enerji miktarına bazal metaboliarra denir. Metabolik olaylar anabolisma ve katabolizma olmak üzere 2 bölümde incelenir. Hücrelerin küçük molekülleri birleştirerek büyük moleküller oluşturmasına anabolizma (deomleme) denir. Bitkilerin fotosentezle besin üretmesi, hayvanlarin protein ya da lipit (yag) sentezlemesi anabolizma örneklerindendir. Anabolizma tepkimelerinin gerçek- leşmesi için gerekli energi, ATP molekülünden karşılanır. Büyük moleküllerin parçalanarak daha küçük moleküller oluşturmasına katabolizma (yadımlama) denir. Sindirim ve hücresel solunum olayları katabolizmaya örnektir. Solunum sırasında hem ATP tüketilir hem de ATP üretilir. Sindirim sırasında ATP harcanmaz. Anabollama ve katabolizma olayı, canlının yaşamı süresince değişik hızla devam eden 2 Bolim Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler - Elementler belirli bir organizasyon ve düzen içinde birleşip canlıları oluşturur. Canlılarda, elementlerden sonra moleküler düzeyde bileşikler görev alır. -Bileşik, belli oranlarda bir araya gelen elementleri içeren maddedir. - Hücrenin moleküler yapısını oluşturan bileşikler "inorganik "ve "Organik" olmak üzere ikiye ayrılır. Canlıların Temel Bileşenleri İnorganik Bileşikler SJ Asitler Baalar Tuzlar Mineraller Organik Bileşikler Karbonhidratlar Lipitler (Yağlar) Proteinler Engimler Vitaminler Hormonlar Nükleik Asitler ATP Inorganik Bileşikler! • • Canlıların kendi vücudunda sentezlemeyip doğadan hasır alınan bileşiklere denir. Genellikle karbon atomu içermealer. Düzenleyicilerdir. Yıpranan dokunun onarılmasında görev alırlar. • Küçük yapıya sahip olduklarından sindirilmeden hücre 2arından geçebilirler. Enerji vermezler. Su ve Yaşam Hatta canlinin ayni - Dünyanın 3/4's su, hücrelerin yaklaşık olarak %70-90', sudan oluşur. Canlılarda bulunan su miktarı, canli türüne göre değişebilir. farklı dokularında bile su oranı değişebilir. Canlının yaşı ve metabolik etkinliği su miktarı ile ilişkilidir. Embriyonik dönemden başlayıp, yaş ilerledikçe vücuttaki su oranı azalır. Su Holekülönün Yapısı; Sui iki hidrojen (H) ve bir oksijen (0) atomundan oluşmuştur. • Notr bir moleküldür. • Suyun (+) yüklü hidrojen atomları ile (:) yüklü oksijen atomları arasında bir çekim kuvveti vardır. Su Molekülönün Özellikleri: a) Kohezyon - Adheayon kuvveti! → Su moleküllerini birbirine bağlayan çok sayıda hidrojen bağı bulunmaktadır. - Çok sayıda hidrojen bagi.. denir. su moleküllerini bir arada tutarlar. Bu duruma Kohezyon → Bu kuvvet suya kararlı bir yapı kazandırır. ← → Suyun farklı bir moleküle tutunmasina adhezyon denir. Adhesyon ile su ve suda coeunmuş maddeler odun borularının duvarına tutunarak yapraga tasınırlar. b) Yüzey Gerilimi: - • Suyun yüzeyinde oluşan kuvvete "yüzey gerilimi" denir. → Bazı böcekler (su hemipteri) suyun yusey gerilimi özelliğini kullanarak su üzerinde yürüyebilirler c) Gözücü Özelliği! → Gaúcu daelliği sayesinde içerisinde lyonlar bulunur. → Birçok reaksiyonda adadcu olarak görev alir. →Kanda madde taşınması, bitkilerin kökleriyle topraktan molekul almaları, metabolik atık- lorin seyreltilmesi ve atılması gibi birçok olay bu özelliği ile gerçekleştirilebilir. d) Oagul Isısının yüksel Olması: → Su sıcak havada ısıyı depolar ve bu isiyi daha soğuk havaya verir. → Su bu daelliği ile hava sıcaklıklarını kararlı hale getirir. İnsan vücudunun sıcaklığı ninde belirli sınırlar içinde sabit kalmasını sağlar. → e) Buharlaşması! Suyun sivi halden gaz hale geamesidir. → Su buharlaşmak için ısıyı soğurur →Bu baelliği nedeniyle terleme sayesinde vücuttan su ile birlikte bir miktar isi da uzaklaştırılarak, vücut Isısının yükselmesi engellenir.