TYT Coğrafya Notlari

Alternatif metin:

noktada öğle vaktinde gölgesi oluşmat -Guines ışınlarının atmosferdekr tutulma oranı- nin en at olduğu yer ekvatordur. • Aydınlanma Gizgist kutup noktalarından gever. Dünya'nın her yerinde gece ve gündüt süresi esit. 21 Mart'ta kuzey Yarım kürede: >ilkbahar başlar. > Gündüzler geceden daha utun olmaya başlar. 23 Eylül'de Kuzey Yarım Kürede: >sonbahar başlar. > geceler gündüzlerden daha uzun Amaya başlar. NOT: Dönenceler hariç kyk'de •gorge kuleye, GYK'de gölge güneye düşer. • Dünya'nın her yerinde bahar yaşanır. • Ayni meridyen literindeki noktalarda güneş an and dogar, aynı anda batar. Gündönümü Tarihlen (21 Hatiran-21 Aralık) 21 Haziran Tarihinde : • Güneş ışınlan yengeç dönencesine dik düşer. •Güneş sınlarının tutulma oranının en olduğu yer yenge dönencesidir. • Aydınlanma Gizgisi kutup dairelerinden teget geçer. 21 Aralık Tarihinde : Güneş ışınlan oğlak donencesine dik düser. • Aydınlanma Gigist kutup dairelerinden teget geçer. • Kuzey Yarım Kürede yaz başlangıcıdır. •Kuzey Yarım küreder en utun gündür. • Kutey Yarım Kürede bu tarihten itibaren gündüzler kısalmaya başlar. • Kuzey Yarım Kürede kuleye doğru gidildit- ce gündüz süresi daha uzar. •Kuzey Yarım Kürede is baslangicidin • Kutey Yarım Kürede en utun gece yaşanır. •Bu tarihten itibaren Kuzey Yarım Kürede gündüzler utamaya başlar. rafi Coğrap, Kohum ENLEM VE ETKİLERĪ () mutlak konum (matematik Konum): Herhangi bir noktanın ekvatora ve başlangıc mendyenine olan utaklığına mutlak konum (matematik konum) denir. 2) Göreceli konum (Özel Konum): Bir ülkenin bulunduğu bölgenin coğrafi özelliklen nedeniyle sahip olduğu konumdur. PARALELLER VE ÖZL. • Başlangıç paraleli ekvator, derecesi sıfır. • En utun paralel ekvatordur, paralel boylan kutuplara doğru kısalır, derecelen kutuplara doğru artar. •Ardışık iti paralel arası uzaklık ill km'dir. • 180 tane paralel vardır. Aynı Paralel üzerindeki Farklı Noktaların Ortak Ozelliklen": Ekvatora uzaklıklan aynı → Güneş ışınlarının geliş açısı aynıdır. →sıcaklıkları hakkında yorum yapamayit. →iklim kuşakları aynıdır. →iklimlen hakkında yorum yapamayıt. → Gizgisel hitlan aynıdır. tan ve grup surelen arasındaki fark yani gündüz surelen esittir. yerel saatler aynı değildir. →gölge boylan aynı. → yaşanılan mevsim aynı. MERIDYENLER VE ÖZL. • Başlangia mendyeni Greenwich' tedir. mendyenlerin boylan birbirine eşittir. •mendyenler arası mesafe sadece ekvatorda 111 km'dir. Kutuplara doğru çıkıldıkça mendyen- ler arası mesafe kısalır. • Bir meridyen gunesin karşısından 4 dt' da geçer. · Bir mendyeni 180'e tamamlayan meridyene antimen dyen denir, Başlangia aizgisinin antimendyeni tarih değiştirme aitgisidir. Aynı meridyen uzr. Farklı Nok. Özl.: Başlangia meridyenine olan auisal uzaklıklan aynıdır. Yerel saatleń aynıdır. →eniem derecelen aynı olanların başlangıç mendyenine olan utaklığı aynıdır. - sadece etinoks tarihlerinde güneşin doğus ve batış tarihleri aynıdır. HARİTA BİLGİSİ Kuşbakışı Gitir, aünkü şekil bozukluğunu önler Olçek kullanılır Günkü haritada gerçekliği sağlar. → Ölçek olmadan harita olmat, ölceksiz Karita: kroki← Dünya'nın şeklinden kaynaklı haritalardaki bozulmaları önlemek, atalmak için kullanılan yöntem: projeksiyon. ŭa tür projeksiyon yöntemi vardır: 1-) silindirik projeksiyon (Seki koruyucu) • Ekvator Gevresindeki hatalan azaltmak için kullanılır, kutuplara doğru hata artar. 2-) konik projeksiyon (alan koruyucu) • Kutup dairesi ve orta kuşakta hatalan Halmak için kullanılır. 3-) Düzlem projeksiyon Büyük ölçeğin kullanıldığı haritalar ikin uygundur. gerçek alan yükselti var ALAN itduşum alan yükselti yok gerçek alan Sile izdüşüm alan arasındaki fark fatlaysa bolge: dağlik Türkiyede gerçek alan ile izdüşüm alan arasındaki farkın fatla olduğu yerler: yıldız Doğu Karadeniz HARITA GESITLERI ✓ Dünya'ya batıyorsun A)Olaeklerine Göre: büyük ölçekli 1/10 кт 3 KüGük ölçekli da takan 1/1.000.000 Hkm 0 100 200 300 400 Küçük ölçekli haritaların özellikleri: → Paydası büyük - ayrıntısı 27 hata fail genis alan göstemir. → kağıt üzr. daha az yer kaplar. →itohips haritalarında kullanılan uitgi sayısı daha at, yükselti farkı fazla B) Konularına Göre genel eğim ötel: fiziki yake bilgisine porn sadece buradan uldsirit. siyasi idan ekonomik beşen iZOHIPSLER VE ÖZELLİKLERT • iç içe geçmiş kapalı eğrilerdir ve birbirlerini kesmetler, izohipsi kesen Gizgi akarsudur. →en dağlık →en yağışlı →en gen Hakkan mentese → nüfuslu -içinde Türkiye haritası olduğunu farz et. Ok yerine UYARI: Ganak (rapali Gutur) igi boyanmissa Bir yerde halig yüksek ihtimalle göl vardır, faralı alanı sınırlayan tohipsterin yük- seltisi esittir. varsa deta ovasi yoktur, delta O Ovası varsa halig yoktur. Bir ülkede hem hali hem delta ovasi varsa Ülkenin Okyanusa ve denite sının Vardır yukselt is metre deniz "A" Vadi delta ovasi deniz boyun Akarsu geçerse boyun değil vadi olur. "V" Sirt halig ↳ Türkiye'de Yok For İKLİM BİLGİSİ iklim geniş bir alanda meydana gelen uzun süreli hava olaylarının Ortalamasıdır. Klimatola iklimi inceleyen bilim dalıdır. hava durumu: dar bir alanda meydana gelen kısa süreli hava olaylarının ortalamasıdır. meteorologi hava durumunu inceleyen bilim dalıdır. Atmosferin özellikleri: ⚫ korur soruldu : Ayda gölge ler tam karanlıktır. • Gatlar sayesinde canlılığı sağlar. -SORULARDA GELIR Hava durumu ile iklim i arasındaki farklılığın en fazla old. yer: ORTA KUŞAK Su buhan sayesinde iklim olaylarının gerçekles- önemli mesini sağlar. • Dünya'nın aşırı ısınıp aşırı soğumasını engeller. Dunya ile birlikte döner ve sürtünmeyi ataltır. • Işığı ve ısıyı yarar. •ATMOSFERIN KATMANLARI 1. TROPOSFER • Atmosferin en alt ve en önemli katmanı. •Canlıların tamamı burada yaşar. • iklim olayları sadece burada görülür. •Verden yükseldikçe her 200m'de 1°C sıcaklık atalır. · Kalınlığı ekvatorda fatta, kutuplarda at. • Hem dikey nem yatay hava haretetlerinin görül düğü tek katman. 2. MEZOSFER • Strosfer ve ozonosfer katmanlarından mey- dana gelir. stratosfer :) a. Strosfer: → Felix Baumgartner bu tabakadan atla- mıştı. →iklim olaylan görülmet. → 4ıçaklar buradan uçar → sıcaklık sabittir. (yaklaşık -45° ((ran) → Jet rüzgarları bu katmanda oluşur. b. Otonosfer ultraviyole ışınların dünya'ya gelmesini engeller 3. TERMOSFER • iyonosfer ve ektosfer katmanlarından oluşur. a. iyonosfer → Yeryüzünde bugüne kadar çıkmış bütün sesler burada depolanır. → Haberleşme ve radyo dalgalarının yayılma alanı. → Gatların iyonlaştığı yer. b. ektosfer → Atmosferin en dis ve en kalın katmanı Cephesel alan: ORTA KUSAK Termosfer metosfer troposfer yükseldikçei gat oranı atalır •Sub. oranı azalır • atmosfer b. azalır. ·yerçekimi atalır ama sıcaklıktaki azalma süreklilik göstermet. ийлей yukan doğru çıkıldıkled su buhar atalır ve sıcaklığın kontrolünü sağlayan etmen olmayınca da sıcaklık dutenti bir şekilde atalmat. Bu olaya sıcaklık terselmesi denir. Sıcaklık IKLIM ELEMANLARI ✓ basing rüzgâr nem ve yağış Dry! Some ilk ①hen@ggs meteorologi balonlan e Laurora, iyon •meteorlann parualandigi yer 1. SICAKLIK IKLIM ELEMANLARI • Sıcaklığı etkileyen faktörler: a) Güneş gınlarının Geliş Auis51 → Ekvatordan kutuplara doğru gunes isınla- rinin geliş duisı daralır, böylece sıcaklık 272111. enlem derecesi enlem etkisinin sonucu günün en sıcak saati Isi binerminden dolayı 14 crvaridir. eksen hareketi sonucu Gün Tuinde günün saatine göre değişir. → Yıl ruinde yaşanılan mevsime göre değişir. Seksen eğikliği sonucu Eğime bağlı olarak değişir. UYARI: Güneş ışınlarının gelis auısı yüksel- trye bağlı değildir. b) Nemin Sıcaklığa Etkisi •Atmosferdeki su buhan miktarına nem denir. • nemin fazla olduğu yerlerder hava kapalıdır 1sı kaybı atdır SICAKLIK FARKI AZ sıcakligi dengeleyen unsur aşırı sıcaklık ve aşırı soğukluk yoktur. c) Yükseltinin Sıcaklığa Etkisi • Yükselti arttıkGd her 200m'de bir 1°C azalır. d) Bakının Sıcaklığa Etkisi • KYK' da guney yamau, GYK' de kutey yaman daha sıcaktır. BAKI DULDA e) Okyanus Akıntıları ve Rüzgarların Etrisi • Ekvator dan gelenler sıcakligi f Kutup lardan gelenler sıcaklığı↓ f) Kara ve Denizlerin Dağılışı •Karalar Gabuk (sinip Gabuk soğurken denitler geu ısınır geu soğur. •Denizlerin, okyanusların Gÿk'ye göre daha at olduğu kyk'de yıllık Sıcaklık farkı GYK'ye göre dana fatladır. •ioterm haritalarında eğriler Kyk'de fatla sapmaya uğrar. daha ÖNEMLI: izoterm haritalarından yükseltiye dair bilgi edinemeyrt. → Gerçek sıcaklık ile indirgen mis Sıcaklık arasındaki fark ne kadar fatlaysa yükselti de o kadar fatla olur. UYARI: Dönenceler arasında bakı yönü sabit değildir. Ekvatorda batı, sıcaklık üzerinde ettri değildir. KAR +1800 1800 700 400 → Ekvatora olan utaklıkları aynı, yani enlem dereceler aynı. → yarım kürelen farklı Bakının etkili olduğu yerlerde: - gunerlenme daha fazla → sıcaklık daha fazla → kalıcı kar sınırı daha yüksek tarım ürünleri daha erten olgunlaşır. ÖNEMLI: Karadenizde bakı kışın ters, etkiler denizellikten dolayı Yonde 2. BASING • Basıncın dağılışını etkileyen faktörler: a) sıcaklık-Basing ilişkisi Sıcaklık ile basing arasın- da ters orantı vardır. Sıcaklığın etkisiyle ısınan hava yükselm yere yap- tığı basing ata b) yükselti-basinu ilişkisi P °૮ Yerden yükseldikçe havanın içindeği gaz- ların yoğunluğu azaldığı ilin basing da atalı uyarı yükselti-basing ilişkisi söz konu- su olduğunda sıcaklığı hesaba katma. c) yerlerimi- basing ilişkisi yerçekimi arttikad basing artar. SÜREKLİ BASING KUEAKLARI ALGAK BASING •Dinamik basing kuşağı etkili değilse alçak basıncın etkili olduğu yerler genellikle sıcaktır. • Yükselili hava hareketi • Hava kapalı yağış intimalı yüksek. KYK'da AB alanı G4kide AB alanı YÜKSEK BASING •Dinamik basing alanı değilse genellikle soguktur. • Algalıcı hava hareketi •Hava duik, yağış ihtimali düşük. Termik Basing kuşakları Dinamik Basing Kuşakları KYKI de 4B alanı GYK'de 4B alanı 90° 30° 60° TÜRKİYE'DE ETKİLİ ÖNEMLT BASING MER. Düny's'nın şekli sonucu Sıcaksa: soğuksa: 21428 basing yuksek basina Eksen hareket sonucu günlük hareket Izlanda DAB TÜRKİYE Sibirya termik YB basra TAB 900 тув 60° DAB 30° DYB asar DYB 90° TYB 0° TAB 30°DYB 60° DAB UYARI! izobar haritalarına bakarak sıcaklık ve yükselti fle ilgili bir yargıya varamayt Sibirya termik yüksek basıng: ülkemizde kışın etkili olur etkili olduğunda çok soğutur. En çok Erzurum, Kars, Ardahanı etkiler tlanda dinamik alçak basing: ülkemizde kışın etkili olur Sıcaklığı artırır, hava ılık olur. basra termik alçak basıncı: ulkemizde yatın etkili olur. etkili olduğunda sıcaklığı artırır. en çok güneydoğu'da etkili asar dinamik yüksek basıncı: ülkemizde yıl boyu etkili yatları sıcak ve kurutucu etter yapar tışları soğuk ve ayaz yapar. 3. RÜZGARLAR • Basinu farkı oluşan yatay nava hareket- len ile oluşur. Rütgann Hitini Etkileyen Faktörler: 1. Basing farki: en çok etkileyen faktördür basing farkı arttıkça rüzgar hıtı artar 2. Yer şekilleri 30mb 20mb 10mb Robar arası mesafe daha asa rutgar hHall. a. Alite Rüzgarları • 30° DYB' tan - ekvatora doğru eser • Başlangıcta kurudur, Okyanuslar denizler uterinden geçerken nem alır ve aldıkları nemin sıcak kuşak karalarının doğusuna bırakır. • Ticaret rüzgarlan olarak bilinir. ters alite: gunluk hareketin etkisiyle geldiklen yöne doğru esiyorlar. AlGalici hava hareketiye 30 enlemlen civarında Gol oluşumuna sebep olur. b. Bati Ruzgarları •30° DYB 60° DAB doğru eser. ne kadar sade olursa rüzgar o kadar • Başlangıçta kurudur, nem toplayarak hıtlıdır. 30m rüzgarın hizi 20m b. noktasında 10m daha fazla. Rütgarın yönünü Etkileyen Faktörler: 1. Basina merketlerinin konumu Rüzgar her zaman yüksek basınutan alaak basınca doğru eser. 2. Yer şekilleri hangi yonde utanırsa rüzgar da oradan eser. Türkiye'de genelde dağlar doğu-batı doğrultusunda utandığı için rutgar, da doğu - batı doğrultusunda eser. ·RÜHGAR GEETTLERT 1. sürekli rüzgarlar тув DAB bati DYB Orta kuşak karalarının batı kıyılarına yağış bırakır. • Guney yarım kürede batı rüzgarları ettill değildir çünkü rüzgarın ulaştığı yerde tara yok. c. Kutup Rüzgarları •90° TYB 60° DAB' a doğru eser. • soğuk su akıntısı oluşumunda etkili boenlemien civarında batı rüzgarları ile karşılaşarak cephesel yağış oluştururlar. Tayga ormanlan oluşumunu sağlarlar. 2. mevsimlik (devirlik) rüzgarlar a. Muson Rüzgarları •Kara ve denizlerin yll saerisinde farklı Isınmasından dolayı oluşur. • Temel sebep etsen eğikliği (yıllık har.) •En etkili olduğu yer, Hindistan, Gin, Banglader. b. meltemler • Oluşumunda eksen eğikliği (günlük hareket) etkilidir. DAB T4B ortak özelliklen ⚫ süreklidir TAB очв yonlen değişmet ⚫etki alanları geniştir • iklim oluşumunda etkili 3. •yerel rüzgarlar •günlük basing farkı sonucu oluşur. -eksen hareketi sebebiyle oluşur. • etki alanları dardır, iklim uterinde etkili değil. • yönler gün içinde değişir. д.менетеr → KARA- DENIZ MELTEMLERI senin-48 Sıcak-AB wwwm Kara deniz Aklimita gelen ilk bölge " ge EGE olmalı B serin-YB -> deniz meltemi → DAG-VADI MELTEMLERT denit Kara -> kara meltemi A:dag A noktasında nem, A B: vadi B B noktasına göre daha at. Bu yüzden gündüz A daha çok isinacağı ruin allak basına alanı oluşur. Bu durumda B yüksek basına olur. Rüzgar 4B AB doğru estiĝi iuin gündüzler vadiden dağa doğru rüzgar eser. Buna vadi meltemi denir. Gece de A noktası yüksek basıng, B noktası algak basing olduğu için geceleri dağdan vadiye doğru rüzgar eser. Buna dag meltemr denir. b. sıçak yerel rüzgarlar FSSH → FÖHN her200m -1°C her 100m +1°C da yoksa fohn de yoktur. dağların denize paralel utandığı yerler- de (Karadeniz, Akdenit gibi) etkisi dand cok gonilur. Iğdır'da ve doğu karadeniz'de özellikle fönn üzerinden çok soru gelir. önemli föhnün etkili olduğu yerlerde: hava daha sıcak, daha kurudur, nem aurgi fatla, yağış intimals atdır. → SAMYELI Güneydoğu Anadolu üzerinde yatın. etkili olur. etkili olduğu zamanlarda şiddetli buharlaşmaya neden olur. Türkiye'de en at yağış alan yerin Tu Anadolu Bölgesi olmasına rağmen en kurak yerinin Güneydoğu Anadolu olmasının sebebi de budur. sebeplerinden bir → STREKKO Kaynağını Kuzey Afrika' daks Göllerden alır. → Hamsin c. soğuk yerel rütgarlar →BORA (Hırvatistan) MISTRAL (Fransa) KRAVELZ (Karadeniz) →ETEZYEN (Ege) BKME TÜRKİYE'DE ETKİLİ OLAN YEREL RÜZGARLAR Kay. PS.K.L Karayel gün batısı 10doś 4. Tropikal Rüzgarlar Yıldız Poyra+ gündoğusu Kible Samyeli • sıcak kuşakta görülür, okyanus kıyısında •ani basing farkı sonucu oluşur. •yıkım gücü yüksektir. • Meksika'da kasırga en çok görülen yer. U. NEM 5. YAĞIŞ Atmosferdeki su buharı miktarına nem denir. yağış duşabilmesi için havanın soğuması Sıcaklık E rüzgar buh. yükseklik basing buh. gerekir. A) Oluştuklan Yere Göre Yağış havada bulut yağmur, kar, dolu Reminde sis, cy, kırağı, kıra B) Olustuklan Sıcaklıklara Göre sıfırın üzerinde bulut, yağmur, sis, ciy Sifirin altında kar, dolu, kırağı, kirg Bulut: bagl güneşlenme buh. buh. MUTLAK NEM 1m³ hava içinde bulunan su •Havanın içerisindeki su buharı. buharının grami . Sıcaklık → mutlak nem MAKSIMUM NEM mutlak nemden bahsedebilmek iuin Sıcaklık ve su buhd- rinin birlikte bulun- ması gerekir. ·Belirli bir sıcaklıktaki havanın nem taşıma kapasitesi. maksimum nem ヒ maksimum nemi su buhan ile ilişkilendirmi- yoruz, sadece sıcaklık maksimum nemin Sıcaklık dünyada en çok olduğu yer: uŏller Önemli maksimum nem fatla ise yağış ihtimali düşüktür. istisnası ise max nem fatla olmasına rağmen yağış fazla olan yer: ekvator. bir yerde yağış oluşabilmesi iuin; →ya mutlak nem artmalı ya maksimum nem atalmali Salladım gib bunu I mutlak nem maksimum nem olursa yağmur yağar. BAGIL IORANSAL NEM •Havanın yağış ihtimalini gösterir. Bağıl nem arttıkça yağış ihtimali de artar. sıcaklık {bağılnem: mutlak 100 bağıl nem max bağıl nem % 100 ise Türkiye'de: bulut bulut bağil nem en uot, güneşlenme en at: Karadeniz bağıl nem en at, guneslenme en falla: Güney sinis bulutları • en yüksekteki bulutlar ⚫aulk renkli yağış bırakmat. kümülüs bulutlarıl • Orta yüksekliktetr bulutlar боди {u nimbus" ekini Syağış bırakıyorsa hali hatırda Eğer bir bulut alir. ⚫tume şeklinde oldukları için bu smr almışlardır. • tabanları düz günkü yoğunlaşma aynı seviyede başlamıştır. stratus bulutları ⚫ en alçaktaki bulutlar • renkleri karadır. Srs! Oluşabilmesi rain havanın kendisinden soğuk bir zeminle temas etmesi gerekir, hava doyma noktasın dadır. C) Yağış Türleri 1. Konveksiyonel Yağış erturum TG anadolu Karasal ve -sert tarasal iklim görülen kars yerlerde Ardahan • Sıcaklığın etkisiyle genlesip yükselen hava yükselditae soğur ve yoğunlaşır. Havanın yükselip soğuması sonucu oluşan yağış tuni. Dünya'da en çok ekvatorda, Türkiye'de in Anadolu'da görülür. Halk arasında ilkbaharda oluşan bu yağış türüne "Kirkitindi" denir. Erturum, Kars, Arda- han'da da yatın yağan yağışlar. 2. Orografik Yağış (Yamau) deni yamas olmak zorunda değil KARADENI havanın bir yaman boyunca yükselerek soğuması sonucu olu- san yağış turi özellikle dağların deni- te paralel utandiği yerlerde gönülür. Dünya'da en Cok Güneydoğu Asya (Muson Teliminin gönül- dugu Hindistan'da 'da gönülür.. KARADENIA en çok yağışı Sonbaharda alin sonbaharda oluşan yağışlar orografiktiv. Orografik yağışlarda firveye en yakın yerde yağış daha fazladır, zirvede değildir Günki tirvede soğuma bitmiştir. 3. Cephesel Yağış Sıcak hava ile soğuk havanın karşılaşıp oluşturduğu yağış +uni. Dünya'da orta kuşakta görülür. En çok görüldüğü eniem: 60 civarı Günkü ne kutup batı rüzgarları karşılaşır. Akdeniz ikliminin yağış türüdür, Abdenit itlimi yağışı en çok kışın alır, kışın yağan yağış cephesel yağıştır. makroklimalan SICAK KUŞAK İKLİMLERİ İKLİM 1) EKVATORAL • 0°-30° enlemlen Yıl boyunca sıcak • Güneş ışınları yıl boyunca dite yakın anıyla alır. • Ort. sicaklık 25°C • Gok sıcak değil Günkü nem fatla • sıcaklık farti 1-2° derece çünkü güneş ışınla- rini benter aGıyla alır.. • Yıl boyunca yağışlı Günkü yıl boyu TAB alanı •Akarsu ve yağış regimi dutenti (conveksiyonel) Kimyasal Gotunme fatla, toprak oluşumu hi KVATORAL IKLIM GRAFİĞİ 2) SUBTROPIKAL İKLİM •10° -20° enlemleri · Ort. Sıcaklık 22°C • Yıllık sıcaklık farklı 3-4°C • En çok yağışı yazın alır (konveksiyonel. •Yağış rejimi dutensit Bitki örtüsü uzun of (savan) : su kaynaklarına yakın alanlarda tek tük aggular egalenia ve park SAVAN IKLIMI GRAFİĞİ 350 35 300 250 200 450 100 50 ° ONMHTAEKA mart- Eylül civarında yükselmesinm sebebi etinoks 300 30' 250 200- 150 20 100 40 50 Ο ΣΜΝ ΜΗ ΤΑ ΕΓΚΑ → sıcaklığın aslında yat aylarında 40k at artması geretiyordu ama ben yanlış Gitdim. 10 HO ·20 -30 •Bitki örtüsü: 474n boylu, geniş govdeli yağmur Ormanları - Bitki örtüsü çeşitliliğinin fatla olabilmesi Tuin birden fazla mevsim çeşitliliği olmalı fatla bitki örtüsü Gestliliği bu yüzden görül- met. Az •Bitki Geşitliliği fatla • Biyoçesitliliğin en fazla olduğu yer •Kakao, ananas, kauçuk, kivi gibi besinler yetişir. AlGatlarda tarım ve yerleşme Gok at. • Toprak türü : Latent toprak. 3) muson iklimi • muson rüzgarlarının etkisiyle oluşur. • En çok yağışı yatın alır. (orografit) •Dünya'da metrekareye en Got yağışın düştüğü yerler. "Dünya'nın en kalabalık itlim bölgesi • Gay ve piring Gok yetişir. •Kışın yapraklarını doken my son ormanları •Akarsu ve yağış rejimi duteAli dütensit حلق musoN iklimi GRAFİĞİ 300 256- 200 OSM NM HTA EE, KA >savanla karışır, savana göre Sıcaklık yıl içinde birat daha fatla degrans, sicaklık 20°C'nin altina dusmüştür. 30 20 10 D -10 210 4)GÖL İKLİMİ A. Tropikal Goller • 30° enlemlen (yıl boyunca DYB) • Eksen hareketi • Nem at • Günlük sıcaklık farkı fatta, yıllık sıcaklık farkı dt. ⚫fitiksel Götünme fatla, kimyasal Götün- me at, toprak oluşumu yavas. •· Bitki çeşidi: kaktus • Küçük tarım yapılabilen alanlar: Vaha 350 300 250 GOL iklimi GRAFİĞİ 40 So 20 200 150 100 → Bu sıcak Göller için, soğuk Gŏllerde de Sıcaklık düşük olacak. Gok AKDENI IKLIMI GRAFİĞİ (KYK 350 . ILIMAN KUŞAK İKLİMLERİ 1) AKDENIZ iklimi • Orta tuşakta görülür, 40° entemlerinde • Yatlan sıcak ve turak, kışları ilk ve yağışlı - Yillik sıcaklık farkı ve • En çok yağışı kışın aur Kephesel yorğıε) • Bitki örtüsü kıAll Gam ormanlarının tahrip edilmesiyle oluşan maki (bodur bir ağdu) → Kizilgan maki garig psodomaki ↓ 300 01. Sıcaklık 18°C 250. 200 150 100] 50 zeytin, Zakkum, defne, mersin, keçiboynuzu •Toprak türü: terra rosa ÖSYM SORDU : Mısır ve libya'nın Akdenize kıyısı olmasına rağmen neden Libya'da Ak denit klimi Mısır ve gonilmet? Misir ve libya'nın yersekillen dütdür, ülkelerin arkasındaki Büyük sahra Akdeniz etkisini bastırın 350 300 250 200 150 100 50 A Ο ΣΜ ΝΜΗΤΑ ΕΕΚ AKDENIZ IKLIMI GRAFIĞI (G4K) Ο ΣΜΝ ΜΗ ΤΑ ΕΕΚΑ 35 25 S 30 25 20 15 10 5 to Türkiye'de Karadeniz iklimiyle aynı özellikte 2) ILIMAN OKYANUSAL İKLİM · Orta tuεakta, okyanus kıyılarında görülür. • Batı rüzgarları ve Okyanus akıntılan etkisi Gbati avrupa-gulf stream ile oluşur. •Her mevsim yağışlı • Yıllık sıcaklık farkı ve ortalaması 15°C • Sıcaklık sıfırın altına düşmet • En çok yağışı sonbahar, en at yağışı ilkbahar. •Bitti örtüsü karışık orman, kestane, gürgen, Palamut • Kahverengi orman toprağı • Akarsu ve okyanus rejimi düzenli. 3) ILIMAN KARASAL iklim • Nem at, sıcaklık farkı fatla • Frziksel Gözünme fatla • Kışın kar, don olayları · Fn çok yağış ilk bahar (conveksiyonel) bölge halkı kırkikindr dryor Turtiain • En at en at yağış alan iklim tuni · Bitki örtüsü: bother (step) > step bother toprağı Antropogen bother Külükbaş hayvancılık ama en turak yer güneydoğudur, Güntü güneydoğuda Siddetli buharlaşma (basra TAB) yütünden. LIMAN KARASAL IKLIM GRAFTGI 50 300 ILIMAN OKYANUSAL IKLIM GRAFIGI 200- 450+ 100+ 50 OS MN MHTA EEKA 4) SERT KARASAL İKLİM • Yatları kısa ve sevin, kışlan utun ve Getin • En Lok yağışı yatın alır (konveksiyonel) • En az yağışı kışın alır Türkiye'nin en soğuk iklimi •Biter örtüsü : alpin yayını · Büyükbaş hayvancılığı (mera) • Toprak türü: Gernetyom SERT KARASAL İKLİM GRAFİĞT 350 300 O MN MHTA EEK 25 20 15 130 10 Lea 5 Sa OEMNMHTA EEK A 25 20 15 10 P -10 SOĞUK KUŞAK İKLİMLERİ 1) TUNDRA IKLīmi • 60°-70° iklimi • GYK'da görülmet, güneyde 60-70 enlem- lerinde kata yok. • 9 ay kış yaşanır • 3 ay yatında sıcaklık 10°"'yi geamet. •Bitkr örtüsü: tundra (0+) 300 UNDRA IKLIMI GRAFIĞI 230 200 150 180 50 10+ 45 10 S Ο -10- -20. £30_ OSM NMH TA E E K An Sicatiga. diktat :) 2) KUTUP iklimi · 70-90° enlemleri • Sıcaklık 0°C uterine cikmat Bitti yok • insan faaliyeti yok · Antarktika ve Grönland'da görülür. mini 4211şma: 1. en cok yağışı yatın alan yerler → savan →sert karasal → muson → tundra 2. bitki örtüsü of formasyonu olan iklimler - savan → koras) →sert karasal → tundra 3. iklim yeşitliliğinin en fazla old. yer → Orta kuşak 4. Türkiye'de iklim Geşitliliği en fatla → marmara bölgesi DÜNYA'NIN OLUŞUMU YERIN 14 YAPISI litosfer manto E Gekirdek kalınlık -sıcaklık yoğunluk LITOSFER (TAŞKÜRE) SIAL • si ve al elementlen •katılaşmış kaya (karasal kabuk, granik kab.) karada (otellikle dağlık alan) fatla " Jartar. her 33 m'de +1°C. SIMA • si ve mg elementlen •katılaşmamış kayay lokyanusal kabut, bataltik kabut) • Okyanuslarda kalınlık fa+ld. JEOLOJIK DEVIRLER TLKEL ZAMAN • En utun, en at bilgi • kita yok, kıta çekirdeği var. • ilk oluşan yer: Arabistan yarımadası • Atmosfer yot. • Tek hücreli canli. Antrasit tomur. MAN CPALE BIRINCI ZAMAN (PALEOZOIK) Pangea •Dev bitki, tas tömůru, masif drati • Kıvrım hareketlen-Kaledonren ve hersien Apalas Dağları iskandinav Dağlan Ural Dağları Yıldız dağlan Zonguldak Bitlis Taşeli mentese Kırşehir IKINCI ZAMAN (MEtotoik) ONEMUI deprem - volkanizma hareketler - Luncul Pamana hatırlık da dana fatla MANTO litosfer •ia kuvvetlenin energisini aldığı каупак. orogenet volkanit- manto ↑ deprem epirojener uus manto-magma ↑ sonuç: yerkabuğunun üstünde meydana gelen bütün olaylar yer altındaki magmanın konveksi- yonel hareketlen sonucu litosfere baskı yapma- sıyla oluşur. GEKIRDEK inceleyen bilim dalı: Jeofizik. verin iu yapısı hakkında bilgilere nasıl ulaşılır? → sismik hareketler → Volkanizma → maden /sondagaalis. → bilimsel kat. 00 ÖNEMLİ fosiller yerin ia yapısı hakkında değn aratinin geumişi hak- kında bilgi venir. . • iu kuvvet pasif, dış kuwet aktif Türkiye • Yeryüzündeki yoğun dütleşme: peneplenleşme • Pangea Mkiye ayrıldı - Tetis deniti ZAMAN (TERSTVER) йайней ғап • Got yoğun orogenez •En buyuk dağ sistemi Alp-Himalaya •Türkiye'de Kuzey Anadolu ve Toroslar • Dunya'da Kayalık (Rocky) ve And dağları • Atlas-Hint Okyanusu • Linyit, petrol, bor, kaya tutu • Turkiye oluşmaya başladı, tamanın sonunda toptan yükseldr. DÖRDÜNCÜ ZAMAN (KUARTERNER) ней затөмския •Iklim dutene girdi • İnsan •Boğazlar oluştu •Karadeniz göl→denit Ege deniti •Anadolu bugünkü hâline geldi oluştuğu dönem: senotoik, ONEMLI bu Anadolu geng, Yutag tektonizma fatla dağlık, yüksek akarsu hili, eng. pot. yüksek, denge prof. değil yüksek dütlük fatla sebebi epirojenet. METAŞLAR VE KAYAGLAR PÜSKÜRÜK KAYAG (TAS) fosil yok TG KUVVETLER OROJENEZ (DAĞ Oluşumu) anticlinal Kıvrım dağlar esnek drati Kırık dağlar sert arati Horst Graben garbanlar altta Hortumlular uste dış püskürük •hızlı soğuduğu iuin ince ve yumuşak andaart Obsidyen → lapills batalt tüf ĭu püskürük •ava soğuduğu ilin in ve sert." • yenin iç yapısı hak- kında bilgi verir. granit gabro iskoaya da bloklar halindigon't de paruala siyenit nir. Buralar "Tor Topoğrafyası" TORTUL KAYAG dayk dis kuvvetlerin taşıdığı malzemelen 4ukurluklarda binktirmesiyle oluşur. •senklinal Himalaya, K. Anado Toroslar Ege'deki dağlar EPIROJENE (KITA OLUŞUmu) ENEZ Kıtalar (Jeoantiklinal) = okyanuslar (geosenklinal "I' bozulmasıyla 17ostatik epirogenet geruet denge leşir. itostatik denge nasıl botulur? → tabatalıdır, fosil bulunur, geçmişle ilgili bilgi. → karaların üzerine yük binmesi Fiziksel Tortul Kayaylar →kil taşı → kum taşı →Gakil taşı (konglomera) butul taşı (moren) ✓ KIMYASAL TORTUL KAYAGLAR K • Kalkerli, karstik araziler, kireç yapılı kimyasal Götünme fatla. экаўа тини →Jips (alcı taşı) → traverten sarkit sütun → dirit ORGANIK TORTUL KAYAGLAR R → kömür antrasit task. Linyit Turba → petrol ve doğalgaz → mercan → tebeşir. BASKALAŞIM KAYAG SIM KAYAG Kömür elmas granit grays Kalker mermer " ONEMLI: Taşlar Püskünük ve tortul kaya- ların sıcak ve bd- sing ne değiεmesi kum taşı kil taşı kuvarsit sist fiziki ve kimyasal olarak farklı olsa da hepsinin kökeni "Volkanizma" dir. →karaların üzerindeki yükün atalmasıyla transgrasyon Karanin ütenne yük binip denizin İlerlemesi regresyon karanın üzerindeki yukin azalmasıyla denizin gentemesi itostatik dengeyi botan olaylar →Iklim değişikliği → dağ oluşumu → volkanizma nareteten aşınma biriktirme Dünya'da epirogenet örnekler →iskandinav →venedik -hollanda Türkiye' de epirogenez'e örnek cukurova →ergene NOT •①Epirogenet, ia kuvvetler arasında yer yu- zunu en yavaş şekillendireni. Epirogenet sonucunda kıyı argisi değişebilir. Türkiye'deki akarsular platoların oluşumunu auıklamat, sebebi epirogenet VOLKANIZMA magmanın fay hatların- dan Gıkmasıdır. VOLKANIZMA SONUCU OLUŞAN ŞEKİLLER maar oluşan tu. Guk aukur buyagüne krater kaldera volkan konisi Volkan bacası VOLKAN KONIST GEETTLERT Kalkanlı koni Gikan magmanın akışkan olup etrafa yayılmasıyla oluşur. kapladigi alan fatla, yukselti ot. -> 'ati "Karacada → Doğu'd tabakali koni →magma akışkan olmatsa veya patlama olduktan sonra tekrar pat- lama olmasıyla oluşur. kapladığı alan at, yükselti fatla → Agn, Erciyes Volkanizma niskim fatla olduğu yerle pasifik Gemben → atdeniz havası → atlas okyanusu sirti → Izlanda güneydoğu asya dog afrika volkantma riskinin az olduğu yerler →istandinav yarımadası bati avrupa →Sibirya " ONEMLI apalaş dağlan → britanya Avusturalya'nın Ortası volkanitmanın yoğun olduğu yer- a punmad ler insan iain tehlikeli olsa da burada nufus fatladır çünkü buralar maden bakımından engindir, verimli topraklara sahiptir. DEPREM ER ru kuvvetler arasında yeryüzünü en 11711 değiş trren. DIS KUVVETLER RÜZGARLAR VE OLUŞTURDUĞU ŞEKIL LAR VE OLUR UĞU ŞEK •Kurak ya da yan kurak yerlerde yeryüzünü şekillendiren en önemli dış kuvvet. •Bu gibi yerlerde; > nem at sıcaklık farkı fazla fiziksel lot. > bitki örtüsü (1117 • Rüzgarlar hem doğrudan hem de dolaylı etti edebilirler. Örneğin; pen bacaları atarsu, / rüzgar, ① rutqar aşınım şekilleri 1) Mantar Kaya dayanıksıt gevşek arati R Türkiye'de en çok : in anadolu, konya Karapınar 2) Şahit kaya •mantar kayaların yan yana veya üst üste વાkmāstyle olupur, • Türkiye'de en çok: in anadolu. 3) Yardank • Göllerdeki denin yarıklar, Türkiye'de yok. 4) Taponi •Boşlutuu şeylere fobisi olanlara göster dil- len boşluklu kayalar. 5) Hamadd • Göllerdeti kayaların parçalanmış hali. rüzgar birikim şekillen 1) Lös 2) Kumullar 3) Barkan hilal şeklinde чокими deprem yuk binerse udter >kalkerir, karstik arati >yıkım gülü etki alanı at. Volkanik deprem >magma yeryutu- ne alkarken sebep old. sarsıntı tektonik deprem >yerin altında- ti magmanin yerkabuğuna yaptığı konveksiyonel hareket. > yıkım gülü ve etki alanı fazla. OLUŞTURDUKLARI SEKILLER BUHILLAR VE OLUST Türkiye' de etkisi en at olan diş kuvvet varlığı yükselti ile auıklanır Kaukar, Ağrı, Cilo, Erciyes, Uludağ, Bey, Aladağ yüksek olduğu için butulların oluşturduğu şekillere rastlanır. Buzul Aşınım şekilleri 1) Sirk Gand 2) Butul Vadisi 3) Hörgüç Kaya Buzul Birikim Sekiller B 1) moren 2) Sander Ovası 3) Drumblin } Türkiye'de yok. DALGALAR-AKINTILAR-GELGIT- KIYILAR LAR-AKIN Dalgalan Oluşturan faktörler >Rüzgar (en önemlisi) >Depremler >Volkanik hareketler >Yeraltı heyelanları > Günlük hareket > Gelgit | Akıntıları Oluşturan faktörle > süretli rüzgarlar (sical-alite/soğuk →kutup) > Yoğunluk farkı (sıcaklık - tuAluluk) ""derinlik farkı" diye bir • şey yok. ALT→ yoğunluk farkı > seviye farkı > gel-git Akıntılar →ÜST→ seviye farkı ust Karadenit örneğin 9999 Akıntılari → iklimi ettiler kiyiyi şekillendir →karşılaştıklan yerier de balık Sayısı ve türü fatla olur. NOT: Akdenit > Bir alt Gelgiti oluşturan faktor B >Ay ve güneşin Gekim etkisi >Okyanus kıyısında daha belirgin yerde get git ettiyse," →binkme Olmat, kirlenme you delta ovası olmat halic ve watt oluşur. I denizler ikiye ayrılır; Ta denit denit bogat kanal e+kili dis denit Stili denitokyanus NOT: Bir yerde delta ovasi varsa haliy Fakat ispanya ve Fransa gibi hem denite hem okyanusa kıyısı olan ülkelerde ikisi de var. dalga ve akıntıların oluşturduğu aşınım set. < 1) Falet denit denit •Dağların denite paralel olduğu yerde olur. • Turtiye'de en çok Doğu Karadeniz ve Akdenizde görülür. •Orta karadeniz ve Adana'nın olduğu yerler- de falet oluşumuna rastlanmat, buralarda delta ovaları görülür. Σdalga ve akıntıların olus. birikim şekillen B 1) Kumsal 2) Kıyı kordonu 3) Lagun Büyükçetmece, Küçükçekmece, Terkos 4)Tombolo kıyıya yakın bir adanın bir kıyı Notaru Oku fle karaya bağlanması." denite dağların paralel utandığı yerler aşınım, dik uzandiği yerler bmiim şekillen yapar. 999999999999 Bir kıyıda dalga ve akıntıların biritim şetli oluşturabilmesi ruin, > kıyı sig, derinlik at > kita sahanlığı geniş >kıyıda akıntı at >gel-git etkisi yok KIYI Turlen A) Türkiye'de Olan kıyılar 1. Boyuna Kıyı Tipi: >Dağların denite paralel old. yerlerde > Doğal liman at, hinderlandları dar, gelişmemiş > Kita sahanligi dar. >falet fatla, delta oluşumu 2. 2.Enine kiyi Tipi: > Dağların denite dik old. yenlerde >Doğal liman fatla, hinderland fatla >Kita sahanlığı geniş >Falet dz, delta oluşumu fatla ispanya >eski akarsu vadilerinin sular altında kalmasıy- 3. Ria kıyılar la oluşur. > Boğatlar ve Güneybatı Anadolu'da + Istanbul b., Halia, Ganakkale b., mentese) 4. Dalmalıya Kıyılar" Hırvatistan >Dağların denize paralel utandığı kıyılar. >kıyıya yakın adacıklardan oluşur. >Türkiye de : Fethiye, kas, Antalya 5. limanlı kıyılar >Lagún (b.dekmece, k. Gekmece) 8) Türkiye'de Olmayan Kıyılar 1. Butulların Etkisiyle oluşanlar fiyord skyer Okyanusa kıyımıt yok 2. Gelgitin etkisiyle oluşan kıyılar halia 3. Atol tipi Kıyılar I watt > Mercan kayalıkların oluşturduğu şekiller > Sıcak kuşakta ve okyanus ortasında KARSTIK SEKILLER >Kalkerli arazide yeraltı suları tarafından oluşur. >Kirealidir, Gabuk erir, kimyasal Got. fatia, >Türkiye'de en çok Antalya, Teke Taşeli yöresi. KALKER Kaya tutu → Antalya Jipsia anadolu (sivas, Gankırı) >Yeraltı suları batımından tengin. Aşınım Şetriler Polye aynı zamanda karstik ova, tarım yapılabilir. uvala dolin lapya Kalkerli arati ойуйди •karstik şekillerin en küçüğü karstik şekillerin en lapya, dolin, uvala, polye, mağara, obruk duden mağara tavanlarının Görmesi sonucu oluşan derin Birikim Şekilleri →sarkit → dikit → sütun →traverten AKARSULAR >Kaynak yatak →agit denizse açık havta →gŏlse kapalı HAVZA فم وووووووم Aulk-Kapalı Olması- ni Belirleyen faktör 1. iklim 2.yer şekillen 3. arazinin yapısı Hitini Etkileyen 1-eğim 2-sumit. ÖNEMLİ havta Akimini (Debisins) Faktörler Etkileyen 1-Yağış miktarı 2-yağışın cinsi 3-buharlaşma u-arazinin yapısı 5-vadinin genişliği b-bitki örtüsü I: Akarsu debisi Ntaşıdığı yükün boyutu と Akım taman Y SK eğim çok olmalı Aşınım çekiler Vadi 1. Gentik vadi (V) >Vadinin ilk hali >Akarsuyun kaynak kısmında bulunur. > Derine aşınma fazla. > En fazla Doğu Anadolu'da 2. Bogat Vadi (U) >Dağların denize paralel old. yerlerde > Akarsular sıra dağları enine yarp geaer ve sıra dağlar oluşur, geait oluşur. >En fatla karadenit ve Akdeniz'de 3. Kanyon Vadi (Basamaklı) >karstik arazilerde görülür. u. Tabanlı Vadi kuyu> Bir arazinin gelebileceği son hal > üzerinden men deres geuer, tarım yapılır. > En çok Ege'de. •eğim fazla, karstik arazi Gaglayan / Gavin de kazanist küçük şelale: Gağlayan →büyük şelale: Gavlan dev catani Pen Bacalar >Akarsu doğrudan, rutgar dolaylı > Volkanik aratide >Nevşehir Kirgi bayır >Kurak arazilerde, akarsu aşındırmasıyla oluşan kötü araziler. >ia anadolu'da eğim at olmalı Birikim şekiller > ülkemizde yeryüzü şekillerinin oluşmasında etkisi en fazla olan diş kuvvet. (en at olan dış kuvvet butul, en fatla olan ia kuvvet orogenet) 1. Birikinti konisi >Dağın yamacında aşınma, eteğinde birikme >En çok Doğu Anadolu' da; Erturum, Erzincan 2. Dağ Eteği Ovası > Birikinti konilerinin yan yana gelip birleş- mesiyle oluşur. 3. Dağ iai Ovası >itr dağ arasında olur, En Got Doğu Anadolu'da 4. Irmak (Kum) Adası >Akarsu yatağının genişlediği yerlerde derin- lik at olduğu iuin akarsu biriktirdiği mal- temeleri burada biriktirir. 5. ja Ova >Akarsunun taşımış old. alŭvyonları denide değil kara uterinde binktirmesi. 7 kıyıya yakın yerlerde oluşur. 6. Delta Ovası > Akarsunun taşımış old. maltemelen denitin iGinde biriktirmesi. > Kıyıda oluşur. 99999999 Bir Liyida delta oluşa-NOT: Türkiye'de bilmesi iain: Kita sahanligi geniş → derinlik at → gel-git yok → kıyıda akıntı at akarsu bol alivyon taşımalı Perezyona en çok sebep olan akarsu: Yeşilırmak. Hem Asındırma Hem Biriktirme 1. menderes regim at, atış hiti at, aşındırma güli at. >taşıdığı malzeme at, energi potansiyeli at. yana doğru aşındırma yapar, yüzeysel akış > belli bir yatağı yok, boyu utar. 2. Seki/Tarasa >menderesler Gîterek akan bir akarsuyun yatağının epirogenet sonucu yükselmesiyle akarsunun tekrar aşındırma yapmaya başlaması. > kiyida basamaklı bir şekil oluşur. GÖLLER • Karalar üzerinde ueşitli nedenlerle meydana gelmiş aukurlukların su ile dolmasıyla oluşur. -Denit ile bağlantısı olmayan durgun sular. •En at gol Güneydoğu Anadolu'da, siddeнí buharlaşma ve yer şekli bakımından dut. وووووووم Göllerin suları neden farkli →Kayan türü →su yüzeyinin genişliği →eniem etkisi → yükselti DOĞAL GOLLER обас бол Yerli Kaya Gölleri A) Tektonik Tektonik hareketler sonucunda oluşan goller B) Volkanik Gölcük Volkanik dağın tepesindeki yukurluk: krater kratenin genişlemesiyle kaldera Nemrut maar goller Karpinar. C) Karstik Kovada, Suğla, yarışlı, salda D) Butul (Sirk Gölů) NEMLI volkanik gol doğu anadolu karstik → akdeniz Doğal set Göllerr Heyelan Gol (Karadeniz) → sera, Tortum, Abant Aluyyon Gol Kıyı set Gölü Volkanizma Year Goller Marmara, Utun 601, Manisa istanbul/Lagūn Küçükçekmece, Büyükçekmece Tertos, Durusu Lav Golu Van, Gilldır, Hauli, Er BARAJLAR Fırat üzennde: Atatükk, Keban, Karakaya Dicle üzerinde: Kralkıtı, Deve gelidi Genel Kültür Dünya'da en Got gol olan: finlandiya Türkiye'de en çok gol: Akdeniz → Dünya'nın en büyük gölü - Hatar → Türkiye'nin en büyük: Van-Tut-Bey →Dünya'nın en derin: Baykal sehir Türkiye'nin en denn: Salda → Dünya'nın en büyük barag: UG Boğaz → Türkiye'nin en büyük baras, firdre Atatürk -YERALTI SULARI -VE KAYNAKTÜRLERİ >Miktarını belirleyen faktörler →yağış miktan →yağışın cinsi → buharlaşma →zeminin yapısı (Alivyon, Karstik, Gevşek) KAYNAK TÜRLERT TÜRLERT 1)ARTEZYEN KAYNAK >soğut, basinali geuirimsit beşen yollarla yeryüzüne çıkar basingly skin dağlarda örellikle senklinal geuinimsiz alanlarda daha fazla. 2) KARSTIK (VOKLÜZ) KAYNAK Su > Akdenit ötellikle Antalya Teke Taseli yöresinde. sutaki soğuk, kireçli > debisi yazın azalır. 3) FAY KAYNAĞI >ülkemiz de Got, en Gok Ege'de >suları sıcaktır, mineralce zengin >termal turizm, geotermal energr >seraların ısıtılması ve diğer kaynaklar arasında debisi en at değişen 4) YAMAG KAYNAĞI >diğer kaynaklar arasında debisi en çok değish 5)GAYZER Aktip volkanların old. yerlerde Turtive'de yok inceleyen brim: pedologi TOPRAK OLUSUMU • Kayalar Gözünme, hava + su + mineral toprak • Toprak oluşumu için fitiksel Götünme yeterli değildir, kimyasal Götünme şarttır. toprak oluşumunu etterleyen faktörle > iklim >kayau türü >bitki örtüsü >eğim HORIZONLAR Qu¯¯¯¯¯¯→ Humus A Horizonu B Hortonu C Horitonu en verimli kısım krili / +utlu anakayanın parçalanmış hali D Horizonu and kaya ONEMLİ A hontonuna bakarak iklim hakkında ▷ hontonuna bakarak kayaç tüni hakkında yorum yapabilir't. TOPRAK ZON TURLER (YER) TOPRAKLAR • İklim ve kayda faktör. türü Honitonlaşma tamdır. ⚫ikiye aynlır; D) PODZOL >iğne yaprakları ormanları >Tayga ormanlarının old. yerde > Turkiye'de Batı Karadeniz'in yüksek kesimlerde /sert karasal iklim E) TUNDRA >Buzulların enmesiyle oluşmuş bataklık halinderr topraklar Kurak Bölge Toprakları A) GERNEZYUM (KARA) TOPRAK > Sert Karasal iklim /EKA > Dünya'nın en verimli toprağı fakat iklimden dolayı istenildiği gibi tarım yapılamaz. B) KESTANE (KAHVERENGT) STEP > Karasal iklim / iç Anadoly >verimsit C) GÓL > Gŏllerde > Türkiye'de yok (2) AZONAL (TAŞINMIŞ) TOPRAK akarsu taşırsa rütgar taşırsa alivyon los Oluşumundati en önemir butul taşırsa → moren Nemli Bölge Toprakları Allaterit > ekvatoral iklim >kırmiti (bol miktarda Fe). - > Türkiye'de → Doğu Karadeniz > Kivi / ananas B) Terra Rosa >Akdenit itirmi > Kalkenin Götünmesiyle oluşur. >Kırmızı >Tek başına vermií değil, gübreyle çok venmli >Akdeniz kıyısı / turunalugil C) KAHVERENGI ORMAN TOPRAĞI > ılıman okyanusal iklim toprağı > verimli topraklar sady, misir sel sularının taşıyıp dag ? Kalivyon / eteğinde biriktirdiğ litosol sel sularının taşıyıp Regosol volkanik dağ eteğinde Ortak özellikleri → taşınmış olmaları mineralce tengin → hontonlaşma yok 3)INTROZONAL TOPRAK >Toprak oluşumu tamamlanmamış toprak, B honzonu yok. iklim 點 Dağılışlarını Etterleyen faktörler 1-Iklim (sıcaklık, yağış, ışık, nitgar) 2-yer şekillen Tyükselti, dağlık dağların konumu) 3- Toprak yapısı (dağın yamau Ince, etegi kalın) 4- Jeolojik geçmiş 5-biyolojik fak. Bitkr Türlerinin Sınıflandırılması Agaç: yağmur ormanlan (ekvatoral iklim) muson ormanları (muson iklimi) →karışık ormanlar (okyanusal) tayga ormanları (sert karasal) → galeria/park (savan iklimi) -> 04: →savan (subtropikal / savan iklimi) → bozkır (karasal iklim) alpin Gayın (sert karasal iklim) (tundra iklimi) → tundra Gali (Ağaççık): KIZILGAM tahrbatla måkr tahribatla garig psŏdomaki •yalana (!) De Formasyonu A) Botkırlar > karasal iklim >ia Anadolu üst sının Akdeniz ve Ege'de farkl marmara'da da > Tikbaharda yeşeren, yatın kuruyan kısa of > geven otu, yavşan otu, uterlik otu, yumak otu, gelincit, peygamber Grçeği B) Gayır > Erturum, Kars, Ardahan; büyük of >Kardelen, tarla sarımsağı, mine otu, düğün Giçeği. T: Akdeniz'de tahrip maki NOT: Karadeniz'de tahrip pso domaki iuanadolu'da tahrip antropogen •Türkiye bugünkü bitker örtüsüne senotor dönemde kavuşmuştur. • Türkiye' de bitter örtüsü Geεrtırliğinin fazla olmasının sebepleri; → orta tuşakta bulunması →yer şekillerinin kısa mesafede farklılık göstermesi. →iklim aeşitliliğinin fazla olması → toprak çeşitliliğinin fazla olması geologik geamisi ua tarafının denizlerle gevrili olması • Türkiye' de iklim - bitki örtüsü çeşitliliğinin en fazla old. bölge: marmara • Türkiye'de bitker örtüsünün en bölge: Karadeniz gür old. TÜRKİYE'NIN BITKI FORMASYONU YE'NIN BITKI FOR Ağaa formasyonu Bat Karadenit: Karabük, ka stom onu, muğla, Antalya > En fazla orman Karadeniz ve Akdeniz'de (denite bakan taraflarında.) > En at orman G. doğu Anadolu ve iç Anadolu'da > Ağaalar yapraklarına göre: Geniş Yapraklı mese, ainar, Ihlamur, kestane, gürgen palamut, kavak, kızılağaç Iğne yapraklı kizil Gam, karagam, sarigam, ladin, göknar >Türkiye' Ide en çok bulunan ağaç türlen: meşe her yerde, kitilaam- akdenit de Gali Formasyonu A)maki: > Akdenit iklim bölgesinde > Kizil Gam ormanlarının tahrip edilmesiyle oluşur. > Her mevsim yeşil > zeytin, takkum, defne, mersin, regiboynutu. daha Gok Ege'de B) Garig: >makinin tahrip edilmesiyle oluşur. >Lavania, adaçayı, kekik, yasemin, funda. C) Psodomakiler >karadenit kıyılarında görülür, Karadeniz'de ormanların tahrip edilmesiyle oluşur. >Yabani erit, yabanı elma, böğürtlen NÜFUS PİRAMİTLERİ >nüfus piramitlerine bakarak,- →nüfusun sayısı → kadın erkek → doğum /olùm →ortalama insan ömrü Gelişmemiş ülke Piramidi > Tabanı geniş > doğum oranı fazla > nüfus artış hitı yüksek >nüfusunu daha kısa sürede ikiye katar. >Icil ekonomik faaliyet on plandadır. >ilkel tarım, mera hayvancılığı >Tarımsal üretimde dalgalanma fatla > Doğal koşullara bağlılık fatla > Hammadde ihracı fazla >Energi tüketimi / kağıt tükentimi at >Ortalama insan ömrü kısadır. >Dünyanın teknologi çöplüğü > Diş bora atdır. >Afrika, Banglades Nüfus Politikaları: >nufus artış hıtını azaltma yolu Gelişmiş ülke Piramidi > Tabanı dar, doğum oranı at > Nufus artis hiti at >nüfusunu dana utun sürede ikiye katlar. >.cП ve I. cull ekonomik faaliyet on planda. >Doğal koşullara bağlılık at >üretimde dalgalanma at, modern tarım >energi tüketimi fazla. > dışarıdan hammadde alır, mamul madde satar. >Avrupa Nüfus Politikaları: > nüfus artırma yönünde politika izlenir. Gelişmekte olan ülke Piramidi A > tabanı geniş, doğum orani fatla >olüm oranlarda azalma. Nüfus Politikalan > nüfusun niceliğini / niteliğini artırma yönünde. Nüfusunu Sonradan Artırmaya Galışanı >Kanada ve ABD Nüfusunu Sonradan Ataltmaya Galışan >Japonya, türkiye ENDEMIK BITKI > sadece bir yöreye ötgù. > Türkiye'nin endemik bitki aqısından tengin Olması :3. Jeologik tamanda oluşmuş olması. > Endemik bitki bakımından en tengin : Akdeniz (Antalya, Konya, mersin) >Endemik bitter bakımından en fakir: karadenit > sığla Ağaat- muğla Dataa Hurması- Tete Kasnak meşesr-Isparta Istiranca meşest- Yildiz dağları ispir meşesi - Kastamonu / Yorgat Anter Gayi - Rite Relikt Biter-kalıntı bitki dünya tarihinde nüfustaki starama, 1. starama alet yapımının öğrenilmesi II. SiGrama: tarımla yerleşik hayata geçilmesi III. Siarama: sanayi devrimi NUFUS YOĞUNLUĞU >km²'ye düşen insan sayısı. 1. Aritmetik Nüfus yoğunluğu Toplam Nüfus Toplam Yoguntu 100 >ANY en fazla old. Kita Avrupa, en fatla old. ülke Hollanda. > Türkiye'de ANY en fazla old. bölge marmara, Ege, Güneydoğu Anadolu. > ANY en at old. Kita Avusturalya rikus bicim (xemagnate) Nüfus Sayımı Tarihçesi 1) II. mahmut (Türklerde) sayımı: is 2) Dünya'da profesyonel ilk nüfus. :isveç 3) 1927 TC' de ilk nüfus sayımı NOT N Nüfus miktar olarak hep artar, düşen artış hiti olur ancak. Türkiye'deki Nüfus Siaramaları, 1939 Hatay'ın anavatana katılması 1945 II. · Dünya Savaşı /niz düştü 1950 Bugüne kadarki en büyük nüfus artis hit! bu dönemde yaşam standartlarını artırmak için alışma yapıldı. 1960 Nüfus artis hiti ataldı / Avrupa'ya ekono- mik nedenlerle yapılan gou 1980 Balkanlardan gelen göçler 2007 Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi nüfus artışı doğal nüfus artışı doğum /ölüm >doğal nüfus ar tışının yüksek oimasi buranın gelişmemiş old. gösterir. geraek nüfus artifl diε goa > gelişmiş ülte lenn nüfus artışı böyle açıklanır. 2. Tarımsal Nüfus yoğunluğu Giftar 100 tarla >TNY en fazla old. bolge Doğu Anadolu > Dağlık alanlarda TNY fazladır. >DeHa ovalarında da TNY fazladır. Bir ülkede THY fatlaysa o ülke gelişmemiş. 3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu toplam nüfus 100° tarla >FNY fazla ise ° bolge dağlıktır. > Türkiye' de FNY'nin en çok old. yer marmara bölgesi yenleşme coğrafyası •Neolatik dönemde, orta ruşakta, tarımdan dolayı yerleşik hayata geçildi. • Yerleşmeyi etkileyen faktörler re nüfusu etkileyen faktörler paralellik göstent. bir yerin kır da kent belirlenmesi > nüfus miktan ya > ekonomik faaliyet Vidan yapı yüz diGümünün belirlenmesinde • etkisi yok. >yerleşim alanı büyüklüğü kir yerleş en Gok karadenit ve doğu anadolu *doğal koşullara bağlılık fazla KIR YERLEŞMELERI 1) Köyler > en küçük idari birim > muhtar, imece kent yer., en çok marmara * doğal koşullara bağlı- > camir etrafında yerleşme lik at. 9999999999 KÖY ALTI YERLEŞMELERİ neden? → tarla köye utak → sosyal sıkıntılar miras yoluyla tarlaların parçalanması → hayvanalık suretli 1. mahalle 2. Giftlik b. Karadeniz 3. metra (divan) Kara denit {Ghayvancılıks Akdenit turizm gearci 1. yayla 2.0ba 3. kom (hayvan) u. dalyan (balıkçılık) 5. bag evi 6. ağıl (k. baş hay.) dokularına göre kir yerleşmelen kurak, dut 1.toplu ia anadolu, g. d. ana. yağışlı, dağlık 2.daginik karadenit, d. ana. 3. dairesel : ortak bir çarşı ⑦ 4. Gitgisel tek cadde ya da akarsu uterin de 5. kiyi yerleşmesid. karadeniz schine esme we gotten GOGLER Göçün Nedenlen 1. doğal 2. sosyal 8. siyasi u. economik e' de gðal Boigeler arası gelişmişlik farkının fazla old. yerlerde fazladır. gelişmemiş ülkeler Sia ticaret fazladır. >ülke nüfusuna etti etmet. >yatırımlarda dengesizlik. mevsimlik +gidilen yere yerleşme söz konusu değil dis go >ekonomik >beyin göçü >doğal afetler > mülteci وم sürekli * granen yere yerleştir. mülteci kendi ülkesinde nutur, güven bulamayan insanların başka ülkeye Sığınması. THica: basta bir ülkeden vatan daşlık hakkı alma EKONOMIK FAALIYET TÜRLERI ના, PAANET TÎER >insanların hayatlarını sürdürebilmesi ve ihti- yaçlarını karşılayabilmesi iain yaptığı işlere ekonomik faaliyet denir. Paleolitik Donem avcilik ve toplayıcılık Mezolitik Dönem köpekler evcilleştirildi. Neolitik Donem tarım (yerleşik hayat / ticaret Kalkolitik Dönem madencilik Ekonomik faaliyetlerin Sınıflandırılması 1. Birincil Ekonomik Faaliyetler >doğa üzerinden yürütülür. > ekonomik getinsi at. etkinlikler: tarım, hayvancılık, Ormancılık, madencilik, balıkçılık Galışan oranının fazla old. ülkeler (gelişmemiş) banglades, afganistan, pakistan, nijerya 2. ikincil Ekonomik faaliyetler >hammaddenin işlemden geamesi > küçük atolyelerden ağır sanayiye etkinlikler: dokumacı, terti, tekstil, demirci, firinci, marangot, mobilyacı 3. Üçüncül ekonomik faaliyet >ürün doğadan elde edilmet > atölye ya da fabrika süreci gerektirmet. >mal ya da üretim, yok. > günümüzde en fazla gelişme gösteren kol >Galışanların büyük kısmı nitelikli insanlar > Galışan sayısının fazla old. ülkeler, gelişmiş. ettinlikler: eğitim, turizm, adalet, sağlık, bankacılık, ulaşım, belediyecilik. 4. dördüncül ekonomik faaliyet >bilgi ve bilgisayar tabanlı hizmetler >ilen derecede gelişmiş ülkelerde yaygın. etkinlik: yatılım, reklamu, tasarım 5. beşincil ekonomik faaliyet >üst dütey yöneticilerin bulunduğu ekonomik faaliye+ > sayılan at, dünya ekonomisinde yerlen büyük. etkinlik: Şirket yöneticisi, CEO, siyasi yöneticiler. doğal afetich Doğal a fetierin nedenlen > Jeolojik faktörler arazinin taş toprak yapışı > Jeomorfologik faktörler yer sotillen >klimatologik faktörleritlim > biyolojik fattorier >> Oluşum türlerine göre afetler Jeolojik Kōtenli → deprem > +sunami volkanik pat. nem geo hem geo morfologik → heyelan зад Türkiye'de en sık görülen: heyelan (%45) deprem (%18) klimatologic kökenli aşırı sıcak/soğuk → kuraklık → sei ve taşkınlar fırtına ve kasırga yıldın düşmesi Türkiye'de en çok can ve mal kaybına sebep olan: deprem p651) JEOLOJİK KÖKENLI DOĞAL AFETLER >insan ettisi yok magmanın konveksiyonel hareketlen sonucu oluşur. >ani gerçeklesir, engellenemet. > deprem ve volkanizma için erken uyan sistemi yok fakat tsunami iain var. > dağılımlan birbirlerine paralellik gösterir. heyelan (%21)