İç Kuvvetler ve Yeryüzü Şekilleri
İç kuvvetler, yeryüzünün şekillenmesinde kritik rol oynayan doğal süreçlerdir. Bu kuvvetler, Coğrafya iç kuvvetler nelerdir? sorusuna cevap olarak dört ana kategoriye ayrılır: epirojenez, orojenez, volkanizma ve depremler.
Epirojenez (Kıta Oluşumu)
Epirojenez, geniş yer kabuğu parçalarının yükselip alçalmasıdır. Bu süreç, izostatik dengenin bozulması sonucu meydana gelir.
Vocabulary: İzostatik denge, yer kabuğu parçalarının manto üzerinde yoğunluk ve kalınlıklarına göre dengede durma halidir.
Epirojenez sonucunda oluşan yeryüzü şekilleri:
- Yükselerek oluşan kara parçaları: Rejantiklinal
- Alçalarak oluşan okyanus çukurlukları: Jeosenklinal
Example: İklim değişikliği ve volkanik faaliyetler izostatik dengeyi bozabilir.
Epirojenez sürecinde iki önemli hareket gözlemlenir:
- Transgresyon: Kara kütlesinin ağırlaşıp alçalmasıyla denizin karaya doğru ilerlemesi.
- Regresyon: Kara kütlesinin hafifleyip yükselmesiyle deniz seviyesinin geri çekilmesi.
Orojenez (Dağ Oluşumu)
Orojenez, dağ oluşumu sürecidir ve İç kuvvet orojenez nedir? sorusuna cevap olarak iki temel şekilde gerçekleşir:
- Kıvrım Dağları Oluşumu:
- Esnek tortul tabakaların kıvrılıp yükselmesiyle oluşur.
- Antiklinal: Kıvrılan tabakaların yükselen kubbe şeklindeki kısımları.
- Senklinal: Kıvrılan tabakaların çukurlaştığı kısımlar.
Example: Karadeniz, Akdeniz ve Alp-Himalaya dağları kıvrım dağlarına örnektir.
- Kırık Dağlar Oluşumu:
- Sert yapıdaki tortul tabakaların yan basınçlara uğrayarak kırılmasıyla oluşur.
- Horst: Kırılma sonucu oluşan yükseltiler.
- Graben: Kırılma sonucu alçakta kalan kısımlar.
Example: Ege bölgesindeki dağlar kırık dağlara örnektir.
Volkanizma
Volkanizma nedir? Magmanın yeryüzüne çıkması veya yeryüzüne yakın yerlere kadar sokulmasıdır. İki ana türü vardır:
- Derinlik Volkanizması:
- Magmanın yeryüzüne ulaşamadan yer kabuğunun içindeki çatlak ve boşluklara sokulmasıyla oluşur.
- Oluşan şekiller: Lakolit, Dayk, Batolit, Sill
Definition: Lakolit, magmanın bir domar aracılığıyla tabakalar arasına sokulmasıyla oluşan mantara benzer şekildir.
- Yüzey Volkanizması:
- Magmanın yeryüzüne ulaşmasıyla oluşur.
- Krater: Volkan konisinin tepesindeki çukur kısım.
Highlight: Volkanizma sonucu yeryüzüne sıvı, katı ve gaz halinde maddeler çıkar.
Bu iç kuvvetler, İç kuvvetlerin oluşturduğu yer şekilleri nelerdir? sorusuna cevap olarak, yeryüzünün sürekli değişen ve gelişen dinamik yapısını oluşturur. Türkiye'de de bu iç kuvvetlerin etkileri gözlemlenebilir, örneğin Ağrı Dağı orojenez sonucu oluşmuş bir volkanik dağdır.
